Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας, Τετάρτη 23 Δεκεμβρίου 2015

Η Ελισάβετ Α΄ (αγγλικά: Elizabeth I, 7 Σεπτεμβρίου 1533 – 24 Μαρτίου 1603) ήταν βασίλισσα της Αγγλίας και της Ιρλανδίας από τις17 Νοεμβρίου 1558 μέχρι το θάνατό της. Είναι επίσης γνωστή ως η «Παρθένος Βασίλισσα» ή «Άμωμος Βασίλισσα». Ήταν η πέμπτη και τελευταία μονάρχης της Δυναστείας των Τυδώρ (οι άλλοι μονάρχες της οικογένειας αυτής ήταν ο παππούς της Ερρίκος Ζ΄, ο πατέρας της Ερρίκος Η΄, ο ετεροθαλής αδερφός της Εδουάρδος ΣΤ΄ και η ετεροθαλής αδερφή της Μαρία Α΄ (επίσης γνωστή ωςBloody Mary). Βασίλεψε σε μια περίοδο 45 ετών, κατά τη διάρκεια των οποίων η παγκόσμια ισχύς και επιρροή της Αγγλίας ενισχύθηκε σημαντικά. Στο εσωτερικό η βασιλεία της σημαδεύτηκε από έντονες θρησκευτικές ζυμώσεις.

Βιογραφία

Τα Πρώτα Χρόνια

Η Ελισάβετ ήταν το μόνο παιδί του Ερρίκου Η΄ και της Άννας Μπολέυν, η οποία δεν γέννησε έναν αρσενικό διάδοχο και εκτελέσθηκε σε λιγότερο από τρία χρόνια μετά τη γέννηση της Ελισάβετ.

Η Ελισάβετ ήταν το τρίτο παιδί του Ερρίκου Η΄ της Αγγλίας, από τη δεύτερη σύζυγό του, την Άννα Μπολέυν. Το ζεύγος παντρεύτηκε μυστικά κάποια στιγμή ανάμεσα στο χειμώνα του 1532 και τα τέλη του Ιανουαρίου του 1533. Η Ελισάβετ γεννήθηκε στο Παλάτι της Πλακεντίας στο Γκρίνουιτς, στις 7 Σεπτεμβρίου 1533. Έλαβε το όνομά της γιαγιάς της, από την πλευρά του πατέρα της, της Ελισάβετ της Υόρκης. Από τη γέννησή της αποτέλεσε την επίδοξη διάδοχο του θρόνου παρά το γεγονός πως είχε μια μεγαλύτερη ετεροθαλή αδερφή, τη Μαρία. Η Μαρία δεν ήταν για τον πατέρα τους νόμιμη κληρονόμος, καθώς ο Ερρίκος είχε ακυρώσει το γάμο του με τη μητέρα της, τηνΙσπανίδα πριγκίπισσα Αικατερίνη της Αραγωνίας. Παρόλο που οι φήμες ήθελαν τη Μαρία να αντιπαθεί τη μικρότερη αδερφή της, στην πραγματικότητα ήταν αγαπημένες μεταξύ τους. Ωστόσο, η σχέση τους δοκιμάστηκε, όταν τοποθετήθηκαν σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα, τόσο στον πολιτικό όσο και στο θρησκευτικό τομέα.

Ο Ερρίκος είχε ανάγκη από έναν νόμιμο διάδοχο για να συνεχιστεί η διαδοχή των Τυδώρ. Διέθετε ήδη έναν μη νόμιμο γιο, τον Ερρίκο Φίτζροϋ, Α΄ Δούκα του Ρίτσμοντ και του Σόμερσετ, από την Ελισάβετ Μπλαντ, αλλά το αγόρι, που έζησε το 1519 – 1536, δεν μπορούσε να ανέβει στο θρόνο, καθώς είχε γεννηθεί εκτός γάμου. Τη γέννηση της Ελισάβετ δεν ακολούθησε καμία γέννηση αγοριού. Αντίθετα, η Βασίλισσα Άννα είχε τουλάχιστον δύο αποβολές, την πρώτη το 1534 και τη δεύτερη στις αρχές του 1536. Η δεύτερη αποβολή ακολουθήθηκε σύντομα από την πτώση της Βασίλισσας, η οποία συνελήφθη στις 2 Μαΐου 1536, φυλακίστηκε και εκτελέστηκε στον Πύργο του Λονδίνου στις 19 Μαΐου 1536 με την κατηγορία της προδοσίας, της αιμομιξίας με το μικρότερο αδερφό της, Τζωρτζ Μπολέυν και της μαγείας. Οι ιστορικοί διαφωνούν πάνω στο λόγο που η Άννα εξέπεσε, αλλά είναι σε γενικές γραμμές αποδεκτό πως ήταν αθώα για τις συγκεκριμένες κατηγορίες για τις οποίες καταδικάστηκε και πως ο θάνατός της ενορχηστρώθηκε από τους πολιτικούς της αντιπάλους.

Η Ελισάβετ, που ήταν λίγο πολύ τριών ετών όταν πέθανε η μητέρα της, ανακηρύχθηκε μη νόμιμη και έχασε τον τίτλο της πριγκίπισσας. Έχασε επίσης τα χρήματα και τα δώρα που άφθονα της χάριζε η μητέρα της. Μετά το θάνατο της Άννας, την αποκαλούσαν πλέον Λαίδη Ελισάβετ και έζησε μακριά από τον πατέρα της, καθώς παντρευόταν τις επόμενες συζύγους του. Το 1537, η τρίτη σύζυγος του Ερρίκου, η Τζέιν Σέιμουρ, του γέννησε έναν γιό, τον Πρίγκιπα Εδουάρδο, που ονομάστηκε διάδοχος με το σχετικό διάταγμα του 1543.

Η πρώτη παιδαγωγός της Ελισάβετ ήταν η Λαίδη Μαργαρίτα Μπράιαν, μια βαρόνη την οποία η Ελισάβετ αποκαλούσε Μάγκι. Σε ηλικία τεσσάρων ετών, η Ελισάβετ έλαβε δεύτερη παιδαγωγό, την Αικατερίνη Τσαμπερνόουνι (μετέπειτα Λαίδη Αικατερίνη Άσλεϊ), την οποία και αποκαλούσε Κατ. Εκείνη ανέπτυξε μια στενή σχέση με τη μικρή και παρέμεινε έμπιστή της και καλή της φίλη εφόρου ζωής. Ο Μάθιου Πάρκερ, ο αγαπημένος ιερέας της μητέρας της, φρόντισε ιδιαίτερα για την Ελισάβετ, καθώς το καθήκον αυτό του είχε αναθέσει ανήσυχη η ίδια η Άννα πριν από το θάνατό της. Ο Πάρκερ αργότερα έγινε από την Ελισάβετ Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπερι. Ένας σύντροφος, στον οποίο αναφερόταν με στοργή σε όλη της τη ζωή, ήταν ο εξάδελφός της, ο Ιρλανδός Τόμας Μπάτλερ, μετέπειτα Γ΄ Κόμης του Όρμοντ.

Η Ελισάβετ σε νεανική ηλικία.

Η Ελισάβετ ήταν πολυμήχανη, αποφασιστική και ιδιαίτερα έξυπνη. Αγαπούσε τη μάθηση για τη χαρά που της προσέφερε. Όπως η μητέρα και ο πατέρας της ήταν χαρισματική και της άρεσε να φλερτάρει. Επίσης κληρονόμησε τις κοφτερές τους γλώσσες και τον ευερέθιστο χαρακτήρα τους.

Ο Ερρίκος Η΄ πέθανε το 1547 και τον διαδέχτηκε ο Εδουάρδος ΣT΄. Η Αικατερίνη Παρρ, η τελευταία σύζυγος του Ερρίκου, νυμφεύθηκε τον βαρώνο Τόμας Σέιμουρ, το θείο του Εδουάρδου, και πήρε την Ελισάβετ υπό την προστασία της. Εκεί, η Ελισάβετ μορφώθηκε υπό τον Ρότζερ Άσκαμ. Έμαθε να μιλά και να διαβάζει σε έξι γλώσσες: τη μητρική της τα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ιταλικά, τα ισπανικά, τα ελληνικά και τα λατινικά. Στην Ελισάβετ άρεσε πολύ να διαβάζει και περνούσε ώρες μελετώντας ελληνική και λατινική λογοτεχνία. Υπό την επιρροή της Αικατερίνης Παρρ και του Άσκαμ, η Ελισάβετ μεγάλωσε ως Προτεστάντισσα.

Η Ελισάβετ δεν έζησε με τη μητριά της για μεγάλο διάστημα. Το Μάιο του 1548, εστάλη στο Τσέσχαντ, το σπίτι του Σερ Άντονι Ντένι, από την εγκυμονούσα τότε Αικατερίνη, που ανησυχούσε για τη στενότητα των σχέσεων της Ελισάβετ με τον Τόμας Σέιμουρ, και τη συμπεριφορά και των δύο: ο Σέιμουρ, σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής φερόταν απρεπώς. Μάλιστα, σε μια περίπτωση εκείνος και η Αικατερίνη έκοψαν μια ρόμπα της Ελισάβετ σε κομμάτια, ενώ σε μία άλλη εκείνος μπήκε στο δωμάτιο της Ελισάβετ, ενώ εκείνη ήταν ακόμη με τη νυχτικιά, και οι φήμες ήθελαν τον Σέιμουρ να έχει αποπλανήσει τη νεαρή του προστατευόμενη, ή ακόμη πως σκεφτόταν να την παντρευτεί. Η Ελισάβετ δεν ξαναείδε τη μητριά της ποτέ πια, παρόλο που αντάλλασσαν εγκάρδια γράμματα μέχρι το θάνατο της δεύτερης. Η Αικατερίνη πέθανε από επιλόχειο πυρετό στις 5 Σεπτεμβρίου 1548. Η Ελισάβετ μετακόμισε τότε σε βασιλικό σπίτι στο Χάτφιλντ.

Η Ελισάβετ βρέθηκε ανακατεμένη με τα σχέδια του Τόμας Σέιμουρ να πάρει τον έλεγχο της Αγγλίας τον Μάρτιο του 1549. Όταν ο Τόμας συνελήφθη για την απόπειρα απαγωγής του βασιλιά και για προετοιμασία πραξικοπήματος, υποστηρίχθηκε η άποψη πως έλαβε μέρος στα σχέδια αυτά και πως ενθάρρυνε τη φιλοδοξία του να την παντρευτεί. Η Ελισάβετ, παρόλο που ανακρίθηκε, θεωρήθηκε αθώα και δεν τιμωρήθηκε. Ο Σέιμουρ, λιγότερο τυχερός, καταδικάστηκε και εκτελέστηκε.

Όσο ο ετεροθαλής αδερφός της Εδουάρδος ΣΤ΄ παρέμεινε στο θρόνο, η Ελισάβετ ήταν ασφαλής. Το 1553, ωστόσο, ο Εδουάρδος πέθανε από φυματίωση σε ηλικία 15 ετών. Άφησε διαθήκη με την οποία προσπάθησε να ακυρώσει τις επιθυμίες του πατέρα του σχετικά με τη διαδοχή. Παραβλέποντας το διάταγμα του 1543, το νέο έγγραφο απέκλειε τη Μαρία και την Ελισάβετ από τη διαδοχή και ανακήρυσσε τη Λαίδη Τζέιν Γκρέι, εγγονή της Μαρίας, Δούκισσας του Σάφοκ (αδερφής του Ερρίκου Η΄), διάδοχο του θρόνου. Η αλλαγή αυτή ήταν μέρους του σχεδίου του αντιβασιλέως, του Τζον Ντάντλεϊ, Α΄ Δούκα του Νορθάμπερλαντ, που ήταν αποφασισμένος να διατηρήσει την εξουσία του και τις μεταρρυθμίσεις που είχε κάνει, και που αιφνιδιάστηκε από τον ξαφνικό θάνατο του Εδουάρδου. Με τη συγκατάθεση της οικογένειας της Τζέιν, των Γκρέι, ο Ντάντλεϊ πάντρεψε τη διάδοχο με το μικρότερο γιο του, τον Γκίλφορντ Ντάντλεϊ. Μετά το θάνατο του Εδουάρδου, η Λαίδη Τζέιν ανέβηκε στο θρόνο, μα δεν τον κράτησε περισσότερο από δύο εβδομάδες. Οπλισμένη με την υποστήριξη του λαού, η Μαρία ίππευσε θριαμβευτικά στο Λονδίνο με την Ελισάβετ στο πλάι της.

Η Μαρία Τυδώρ, Βασίλισσα της Αγγλίας και αδελφή της Πριγκίπισσας Ελισάβετ, την φυλάκισε στον Πύργο του Λονδίνου με την κατηγορία της συνενοχής στα σχέδια του προδότη Τόμας Ουάϊατ.

Η Μαρία Τυδώρ συμφώνησε γάμο με τον Πρίγκιπα Φίλιππο της Ισπανίας (μετέπειτα Βασιλιά Φίλιππο τον Β΄), προσπαθώντας να ενισχύσει τον καθολικισμό στη Αγγλία. Η Επανάσταση του Γουάιατ το 1554 προσπάθησε να αποτρέψει την ένωση αυτή, και μετά την αποτυχία της, η Ελισάβετ φυλακίστηκε στον Πύργο του Λονδίνου για την υποτιθέμενη συνενοχή της. Υπήρχε από κάποιους η απαίτηση να εκτελεστεί η Ελισάβετ, αλλά λίγοι Άγγλοι ήθελαν να θανατώσουν ένα μέλος της λαοφιλούς Δυναστείας των Τυδώρ. Ο Στίβεν Γκάρντινερ ήθελε να διαγραφεί η Ελισάβετ από τη γραμμή διαδοχής, αλλά ούτε η Μαρία ούτε η Βουλή θα επέτρεπαν κάτι τέτοιο. Μετά την παραμονή της στον Πύργο για δύο μήνες, η Ελισάβετ απελευθερώθηκε στην επέτειο εκτέλεσης της μητέρας της δεκαοχτώ χρόνια πριν. Τοποθετήθηκε σε περιορισμό κατ' οίκον υπό την επίβλεψη του Σερ Έρικ Μπέντινγκφιλντ.

Η Μαρία, ως Ρωμαιοκαθολική, υιοθέτησε σκληρή στάση απέναντι στους Προτεστάντες, τους οποίους και θεωρούσε αιρετικούς και απειλή για την εξουσία της. Για τις διώξεις που διέταξε έλαβε το προσωνύμιο «Bloody Mary». Προέτρεψε την Ελισάβετ να προσχωρήσει στη Ρωμαιοκαθολική πίστη, αλλά η Ελισάβετ επέλεξε να μείνει πιστή στη συνείδηση και τις φιλοδοξίες της. Μέχρι το τέλος του έτους, όταν κυκλοφόρησε η λανθασμένη φήμη πως η Μαρία περίμενε παιδί, στην Ελισάβετ επετράπη να επιστρέψει στην Αυλή μετά από διαταγή του Φιλίππου. Φοβόταν μήπως η γυναίκα του πεθάνει στη γέννα, περίπτωση στην οποία προτιμούσε τη Λαίδη Ελισάβετ, κάτω από την καθοδήγησή του, να διαδεχθεί το θρόνο, αντί για την επόμενη στενότερη συγγενή της Μαρίας και της Ελισάβετ, τη Μαρία Στιούαρτ, επίσης γνωστή ως «Μαρία, Βασίλισσα των Σκωτσέζων». Η Μαρία Στιούαρτ είχε μεγαλώσει στη γαλλική Αυλή και ήταν αρραβωνιασμένη με το Φρανσουά, το Γάλλο Δελφίνο. Παρόλο που η Μαρία Στιούαρτ ήταν Καθολική όπως η Μαρία Τυδώρ, ο Φίλιππος δεν ήθελε να αρπάξει η Μαρία Στιούαρτ το αγγλικό στέμμα, γιατί οι πολιτικές τις θέσεις θα επηρεάζονταν έντονα από τη Γαλλία. Η Μαρία Τυδώρ πέθανε το Νοέμβριο του1558, αφήνοντας την Ελισάβετ μόνη διάδοχο του αγγλικού θρόνου.

Οι Αρχές της Βασιλείας

Μετά το θάνατο της Μαρίας, υπήρξαν εκδηλώσεις χαράς στους δρόμους του Λονδίνου και το Νοέμβριο του 1558 ορίστηκε να ανεβεί η Ελισάβετ στο θρόνο. Ο θρύλος λέει πως καθόταν κάτω από μια βελανιδιά στο Χάτφιλντ και διάβαζε τη Βίβλο όταν έφτασαν σε αυτήν τα νέα – αν και αυτό είναι μάλλον απίθανο μιας και ήταν χειμώνας. Ένας υπηρέτης την πλησίασε και την αποκάλεσε «Μεγαλειοτάτη...». Τότε η Ελισάβετ ως απάντηση απήγγειλε ένα απόσπασμα από τον Ψαλμό 118: «Αυτό είναι πράξη του Θεού και είναι υπέροχο στα μάτια μας».

Η Βασίλισσα Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας σε πορτρέτο που απεικονίζει τη στέψη της το 1558.

Κατά την ενθρόνισή της, έγινε δεκτή με χαρά από τους απλούς ανθρώπους, που έπαιξαν θεατρικά έργα και διάβασαν ποίηση που υμνούσε την ομορφιά και την εξυπνάδα της. Η στέψη της έλαβε χώρα στις 15 Ιανουαρίου 1559. Ήταν 25 ετών. Όταν οι σημαντικότεροι αρχιεπίσκοποι αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην τελετή, επειδή η Ελισάβετ δεν ήταν νόμιμη τόσο σύμφωνα με το Κανονικό Δίκαιο όσο και σύμφωνα με τους κοσμικούς νόμους, ο σχετικά άγνωστος Όουεν Όγκλεθορπ, Επίσκοπος του Καρλάιλ την έστεψε. Η στέψη της Ελισάβετ ήταν η τελευταία στην οποία η Λειτουργία έγινε στα λατινικά. Όλες οι επόμενες, με εξαίρεση αυτή του Γεωργίου Α΄ έγιναν στα αγγλικά. Αργότερα έκανε τον ιερέα της μητέρας της, το Μάθιου Πάρκερ, Αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπερι.

Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα κατά τις απαρχές της βασιλείας της Ελισάβετ ήταν η θρησκεία. Βασίστηκε αρχικά στον Σερ Ουίλιαμ Σέσιλ(τον οποίο αποκαλούσε «Πνεύμα») για συμβουλές. Ο Νόμος περί Ομοιομορφίας του 1559 (Act of Uniformity 1559), για τον οποίο έδωσε τη συγκατάθεσή της λίγο μετά την άνοδό της στο θρόνο, επέβαλε τη χρήση του Προτεσταντικού Βιβλίου των Κοινών Προσευχών (Book of Common Prayers) στις εκκλησιαστικές λειτουργίες. Οι επαφές με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία είχαν αποκατασταθεί από τη Μαρία Α', αλλά διακόπηκαν οριστικά από την Ελισάβετ. Η Βασίλισσα έλαβε τον τίτλο «Ανώτατος Κυβερνήτης της Εκκλησίας της Αγγλίας», αντί για το «Επικεφαλής», κυρίως γιατί πολλοί επίσκοποι αλλά και μέλη του λαού θεωρούσαν πως μια γυναίκα δεν μπορούσε να είναι η κεφαλή της Εκκλησίας.

Επιπροσθέτως, ο Νόμος περί Υπεροχής του 1559 (Act of Supremacy) όριζε να παίρνουν οι δημόσιοι αξιωματούχοι όρκο, αναγνωρίζοντας τον έλεγχο της Βασίλισσας πάνω στην Εκκλησία, αλλιώς θα έπρεπε να τιμωρηθούν. Πολλοί επίσκοποι αρνήθηκαν να συμμορφωθούν στην θρησκευτική πολιτική της Ελισάβετ. Αυτοί καθαιρέθηκαν από τη θέση τους και αντικαταστάθηκαν από άλλους που συμφωνούσαν με τη Βασίλισσα. Επίσης όρισε νέο Συμβούλιο (Privy Council), απομακρύνοντας πολλά από τα μέλη του που πίστευαν στον Καθολικισμό. Κάποιοι καθολικοί ευγενείς, όμως, μερίμνησαν για την κρυφή διδασκαλία των γιων τους από καθολικούς δασκάλους κατά την διάρκεια των διώξεων της Καθολικής Εκκλησίας.^[1]. Υπό την Ελισάβετ, ο κομματισμός και οι διαμάχες στην αυλή μειώθηκαν σημαντικά. Οι κύριοι σύμβουλοί της ήταν ο Σερ Ουίλιαμ Σέσιλ, ως Γραμματέας του Κράτους (Secretary of State), και ο Σερ Νίκολας Μπέικον, ως ο Λόρδος Φύλακας της Μεγάλης Σφραγίδας (Lord Keeper of the Great Seal).

Αναφέρεται η λειτουργία κρυφών σχολείων για Καθολικούς κατά την διάρκεια των διώξεων της Καθολικής Εκκλησίας από τους διαμαρτυρόμενους στη Βρετανία (Ελισαβετιανή Εποχή).

Η Ελισάβετ επικύρωσε τη Συνθήκη του Κατώ–Καμπρεζί (Cateau-Cambrésis) της 3ης Απριλίου 1559, εξασφαλίζοντας ειρήνη με τη Γαλλία. Υιοθέτησε την αρχή «η Αγγλία για τους Άγγλους». Η άλλη περιοχή υπό την κυριαρχία της, η Ιρλανδία, αντιμετωπίστηκε με διαφορετικό τρόπο. Τα αγγλικά έθιμα που επιβλήθηκαν στην Ιρλανδία δεν ήταν λαοφιλή, το ίδιο και η θρησκευτική πολιτική της.

Ο Ρόμπερτ Ντάντλεϊ, 1ος Κόμης του Λέστερ, με τον οποίο λεγόταν πως η Βασίλισσα ήταν βαθύτατα ερωτευμένη. Σύμφωνα με κάποιες ρομαντικές ιστορίες εκείνος ήταν ο λόγος που δεν παντρεύτηκε ποτέ κάποιον άλλον.

Λίγο καιρό μετά τη στέψη της, πολλοί προέβαλαν επιχειρήματα για το ποιον θα έπρεπε να παντρευτεί η Ελισάβετ. Ο λόγος που ποτέ δεν το έκανε παραμένει άγνωστος. Ίσως είχε σιχαθεί την κακή μεταχείριση προς τις γυναίκες του Ερρίκου Η΄, με το θάνατο της μητέρας της πάντα στο μυαλό της, ή ίσως πάλι να είχε πληγωθεί από τις φήμες που την ήθελαν να σχετίζεται κατά την εφηβεία της με τον Λόρδο Τόμας Σέιμουρ όσο διέμενε στο σπίτι του. Τα κουτσομπολιά της εποχής την παρουσίαζαν να υποφέρει από κάποια παραμόρφωση που φοβόταν να αποκαλύψει, όπως σημάδια από ευλογιά. Υπήρχε επίσης η ιστορία πως θα παντρευόταν μόνο έναν άντρα, το Ρόμπερτ Ντάντλεϊ, με τον οποίον λεγόταν πως ήταν βαθύτατα ερωτευμένη και τον οποίο είχε ορίσει Κύριο του Αλόγου της Βασίλισσας. Ωστόσο, μέχρι το 1560, ο Ντάντλεϊ ήταν παντρεμένος με την Έιμι Ρόμπσαρτ, η οποία πέθανε κάτω από ύποπτες συνθήκες. Μετά το θάνατό της, το Συμβούλιο της Ελισάβετ αρνήθηκε και να σκεφτεί την επικύρωση ενός γάμου ανάμεσα στη Βασίλισσα και τον Κόμη, εξαιτίας της χαμηλής του κοινωνικής θέσης και της ιστορίας της οικογένειάς του ( ο παππούς του ήταν διαβόητος γραφειοκράτης υπό τον Ερρίκο Ζ΄ και εκτελέστηκε υπό τον Ερρίκο Η΄, ενώ ο πατέρας του ήταν ο ακόμη πιο διαβόητος Λόρδος Προστάτης). Μερικοί πιστεύουν πως η Ελισάβετ αποφάσισε πως μιας και δεν μπορούσε να έχει τον Ντάντλεϊ, δεν θα παντρευόταν ποτέ.

Η πιο πιθανή αιτία, ωστόσο, ήταν μάλλον η επιφυλακτικότητά της Ελισάβετ να μοιραστεί την εξουσία με κάποιον άλλο, φοβούμενη πως ο γάμος με έναν ξένο θα προκαλούσε την ίδια έχθρα με εκείνη που προκάλεσε ο γάμος της Μαρίας με το Φίλιππο Β΄ της Ισπανίας. Επίσης, δεν ρίσκαρε να κάνει την Αγγλία όργανο της πολιτικής των ξένων, ούτε την πιθανότητα να τη βυθίσει σε νέους πολέμους σαν και αυτούς που προκάλεσε ο γάμος της Μαρίας. Ένας γάμος με κάποιον Άγγλο υψηλής κοινωνικής θέσης θα προκαλούσε εσωτερικές τριβές στην Αυλή. Με δεδομένη την αστάθεια της πολιτικής κατάστασης, η Ελισάβετ θα πρέπει να φοβόταν ένοπλη διαμάχη ανάμεσα στις φατρίες αν παντρευόταν κάποιον που δεν έχαιρε κοινής αποδοχής. Αυτό που είναι σίγουρο είναι πως ένας γάμος με τον οποιοδήποτε θα είχε μεγάλο κόστος για εκείνη, τόσο σε χρήμα όσο και σε ανεξαρτησία, καθώς όλα τα περιουσιακά στοιχεία που είχε κληρονομήσει από τον πατέρα της θα της άνηκαν μέχρι να παντρευτεί. Εκείνες της μέρες, η Αγγλία δεν ήταν έτοιμη να δεχτεί την ιδέα μιας Queen Regnant, δηλαδή μιας βασίλισσας που η ίδια διοικεί κι όχι ο σύζυγός της, όπως ήταν η Μαρία και τώρα η ίδια η Ελισάβετ. Όντας ανύπαντρη έκανε ό,τι νόμιζε, λαμβάνοντας συμβουλές μόνο όταν το ζητούσε. Αν ενωνόταν με κάποιον με γάμο, θα ήταν αναμενόμενο να παραχωρήσει τις τύχες του κράτους στον άντρα της και να μην συμμετέχει ενεργά στις κρατικές υποθέσεις. Θα ήταν λοιπόν μια αποκρουστική προοπτική να δεχτεί γάμο με έναν από τους καθολικούς μονάρχες που περιτριγύριζαν την αυλή της.

Το αλληγορικό πορτραίτο Ουράνιο τόξο το οποίο απεικονίζει την βασίλισσα

Η Αγνότητα

Παρόλο που η Ελισάβετ είναι γνωστή ως η «Παρθένος Βασίλισσα» επειδή δεν παντρεύτηκε ποτέ, δεν είναι σίγουρο κατά πόσο ήταν κυριολεκτικά παρθένα. Ακόμη και για τους συγχρόνους της ήταν ένα κοινωνικό και σεξουαλικό αίνιγμα αποφεύγοντας το γάμο, το σεξ και τη μητρότητα. Αν και ένας βασιλιάς ήταν αναμενόμενο να διατηρεί μια ερωμένη ή παλλακίδα, θα ήταν επικίνδυνο σε πολιτικό επίπεδο να συμπεριφερθεί μια γυναίκα με τον ίδιο τρόπο. Η σεξουαλικότητα του κυβερνώντος ήταν ένα σημαντικό θέμα για το έθνος, όπως ήταν και στην εποχή του πατέρα της – ωστόσο υπό ένα διαφορετικό πρίσμα.

Το να διατηρεί τη φήμη της παρθενίας της απέφερε πολλά πλεονεκτήματα στην Ελισάβετ. Επειδή μια σύζυγος την εποχή της Αναγέννησης αναμενόταν να αφήνεται στην εξουσία του συζύγου της, μια βασίλισσα ρίσκαρε της πολιτική της υπεροχή. Η συζυγική ζωή ίσως να προκαλούσε ανεπιθύμητες εντάσεις στην κρεβατοκάμαρα, στην πατρίδα και στο εξωτερικό, με τους γάμος της εξαδέλφης της, Μαρίας, Βασίλισσας των Σκωτσέζων, να αποτελούν τρανταχτό παράδειγμα.

Εν τούτοις, φήμες για διάφορους δεσμούς έρχονταν στην επιφάνεια, με περισσότερο γνωστό αυτόν με τον Ρόμπερτ Ντάντλεϊ. Αργότερα στη ζωή της ακούστηκε πως συνδέθηκε με τον προγονό του Ντάντλεϊ, τον Ρόμπερτ Ντέβερω, Κόμη του Έσσεξ.

Πορτραίτο της Ελισάβετ

Διαμάχες με τη Γαλλία και τη Σκωτία

Η Βασίλισσα βρήκε έναν επικίνδυνο αντίπαλο στο πρόσωπο της καθολικής της εξαδέρφης, της Μαρίας, Βασίλισσας της Σκωτσέζων, που ήταν σύζυγος του Γάλλου Βασιλιά Φραγκίσκου Β΄. Το1559, η Μαρία αυτοανακηρύχτηκε Βασίλισσα της Αγγλίας με την υποστήριξη των Γάλλων. Στη Σκωτία, η μητέρα της, η Μαρία του Γκιζ, προσπάθησε να εξασφαλίσει τη γαλλική υποστήριξη προσφέροντας στρατεύματα ενάντια στους Άγγλους. Μια ομάδα Σκωτσέζων ευγενών που ήταν σύμμαχοι της Ελισάβετ ξεφορτώθηκαν τη Μαρία του Γκιζ και, υπό την πίεση των Άγγλων, οι αντιπρόσωποι της Μαρίας υπέγραψαν τη Συνθήκη του Εδιμβούργου, που προέβλεπε την απόσυρση των γαλλικών στρατευμάτων. Παρόλο που η Μαρία αρνήθηκε να επικυρώσει τη συνθήκη, είχε τελικά το αναμενόμενο αποτέλεσμα, και η γαλλική επιρροή μειώθηκε σε μεγάλο βαθμό στην Σκωτία.

Αργότερα, πολλές συνωμοσίες αποσκόπησαν στο να επαναφέρουν την Αγγλία στην Καθολική Εκκλησία με την υπογραφή της Μαρίας των Σκωτσέζων, και μετά από πολλούς δισταγμούς η Ελισάβετ διέταξε την εκτέλεσή της.

Μετά το θάνατο του συζύγου της, Φραγκίσκου Β΄, η Μαρία Στιούαρτ επέστρεψε στη Σκωτία. Στη Γαλλία, εν τω μεταξύ, διαμάχη ανάμεσα στους καθολικούς και τους Ουγενότους οδήγησε στο ξέσπασμα των Γαλλικών Θρησκευτικών Πολέμων. Η Ελισάβετ βοήθησε μυστικά τους Ουγενότους. Έκανε ειρήνη με τη Γαλλία το 1564, συμφωνώντας να μην διεκδικήσει πλέον την τελευταία αγγλική κτήση στην ηπειρωτική Γαλλία, το Καλαί, μετά την ήττα μιας αγγλικής εκστρατείας στην Χάβρη. Ωστόσο, δεν παράτησε την διεκδίκηση του γαλλικού στέμματος, που συνεχιζόταν από την εποχή του Εδουάρδου Γ΄ κατά την περίοδο του Εκατονταετούς Πολέμου το 14ο αιώνα, και που δεν έλαβε τέλος μέχρι και τη βασιλεία του Γεωργίου Γ΄ το 18ο αιώνα (λίγα χρόνια μετά τη Γαλλική Επανάσταση).

Ο Θρησκευτικός Διακανονισμός του 1559

Ο Καθολικισμός επανήλθε υπό τη Μαρία Α΄, αλλά η Ελισάβετ ήταν Προτεστάντης στο δόγμα, και έτσι θέλησε να φτιάξει μια Προτεσταντική Εκκλησία. Η Βουλή συνεδρίασε το 1559για να συζητήσει την πιθανότητα μεταρρύθμισης και για να δημιουργήσει μια νέα Εκκλησία. Το Διάταγμα της Μεταρρύθμισης περιελάμβανε απόψεις για τη Θεία Κοινωνία, στιγμάτιζε καταχρήσεις του Πάπα και διέταζε τους λειτουργούς να μην φορούν τα λευκά μακριά τους ενδύματα ή άλλα καθολικά ρούχα. Επέτρεπε στους λειτουργούς να παντρεύονται, απαγόρευσε τις εικόνες στις εκκλησίες και ανακήρυσσε την Ελισάβετ Κεφαλή της Εκκλησίας της Αγγλίας. Το διάταγμα συνάντησε μεγάλη αντίσταση στη Βουλή των Λόρδων, καθώς καθολικοί επίσκοποι ψήφισαν εναντίον του και ζήτησαν σημαντικές αλλαγές σε αυτό, ανάμεσα στις οποίες ήταν και η άρνηση αναγνώρισης της Ελισάβετ ως Κεφαλής της Εκκλησίας.

Η συνεδρίαση της Βουλής αναβλήθηκε επ´ αόριστον το Πάσχα, και όταν συνεχίστηκε, η κυβέρνηση κατέθεσε τα δύο νέα διατάγματα στις δύο Βουλές – την Πράξη της Υπεροχής και την Πράξη της Ομοιομορφίας. Η πρώτη όριζε την Ελισάβετ Ανώτατο Κυβερνήτη της Εκκλησίας και όχι Κεφαλή της. Ήταν μια βολική παράφραση του όρου που έκανε την Ελισάβετ κεφαλή χωρίς αυτό να αναφέρεται επισήμως, πράγμα σημαντικό γιατί το 16ο αιώνα δεν ήταν αποδεκτό να ηγείται μια γυναίκα της Εκκλησίας.

Η Πράξη της Ομοιομορφίας ήταν περισσότερο μετριοπαθής από το αρχικό Διάταγμα της Μεταρρύθμισης. Είχαν αφαιρεθεί κάποιοι νόμοι κατά των καθολικών, καθώς και η αναφορά σε καταχρήσεις του Πάπα. Όταν λύθηκε η συνεδρίαση, η Ελισάβετ, μαζί με τον Ουίλιαμ Σέσιλ, πέρασαν αυτά που είναι γνωστά ως Βασιλικά Διατάγματα. Αυτές οι προσθήκες τόνισαν τη συνέχεια σε σχέση με το καθολικό παρελθόν. Οι λειτουργοί διατάχτηκαν να φορούν τα λευκά άμφια. Η όστια, και όχι πλέον το κανονικό ψωμί από το φούρνο, χρησιμοποιήθηκε ως άρτος στη Θεία Κοινωνία. Οι αλλαγές αυτές έγιναν προκειμένου να διευκολύνουν την γενικότερη αποδοχή του Διακανονισμού.

Η Ελισάβετ, παρά τις όποιες πιέσεις, δεν άλλαξε το Θρησκευτικό Διακανονισμό και στην πραγματικότητα είναι αυτός ο διακανονισμός του 1559 που αποτελεί τη βάση της σημερινής Εκκλησίας της Αγγλίας.

Συνωμοσίες και Επαναστάσεις

Η Μαρία Στιούαρτ, Βασίλισσα της Σκωτίας, εξαδέλφη της Ελισάβετ και πιθανή της διάδοχος. Οι σχέσεις τους δεν υπήρξαν ιδιαίτερα καλές.

Στα τέλη του 1562, η Ελισάβετ νόσησε από ευλογιά, αλλά θεραπεύτηκε. Το 1563, ανήσυχη για την σχεδόν θανατηφόρα ασθένεια της Βασίλισσας, η Βουλή της ζήτησε να παντρευτεί ή να κατονομάσει ένα διάδοχο για να αποφευχθεί εμφύλιος πόλεμος μετά το θάνατό της. Αρνήθηκε να κάνει οποιοδήποτε από αυτά και τον Απρίλιο διέλυσε τη Βουλή. Το σώμα δεν ανασυγκροτήθηκε μέχρι το 1566, οπότε και η Βασίλισσα χρειάστηκε τη συγκατάθεσή του για να μαζέψει φόρους. Η Βουλή των Κοινοτήτων απείλησε να μην δώσει χρήματα μέχρι να ορίσει η Βασίλισσα διάδοχο. Στις 19 Οκτωβρίου 1566, ο Σερ Ρόμπερτ Μπελ πίεσε τη Βασίλισσα να απαντήσει παρά τη διαταγή της να πάψει.

Διαφορετικές γραμμές διαδοχής συζητήθηκαν κατά τη βασιλεία της Ελισάβετ. Μια πιθανή απάντηση ήταν αυτή της Μαργαρίτας Τυδώρ, της αδερφής του Ερρίκου Η΄, που οδηγούσε στη Μαρία Στιούαρτ, Βασίλισσα των Σκωτσέζων. Η εναλλακτική επιλογή καταγόταν από τη μικρότερη αδερφή του Ερρίκου, Μαρία Τυδώρ, Δούκισσα του Σάφοκ. Ο διάδοχος από αυτή τη γραμμή θα μπορούσε να είναι η Λαίδη Αικατερίνη Γκρέι, αδελφή της Λαίδης Τζέιν Γκρέι. Ακόμη μια πιο μακρινή πιθανότητα ήταν αυτή του Ερρίκου Χάστινγκς, 3ου Δούκα του Χάντιγκτον, που υποστήριζε πως καταγόταν από τον Εδουάρδο Γ΄, που βασίλεψε το 14ο αιώνα. Καθένας από τους πιθανούς διαδόχους είχε και τα μειονεκτήματα του: η Μαρία ήταν καθολική, η Αικατερίνη είχε παντρευτεί χωρίς τη συναίνεση της Βασίλισσας και ο Πουριτανός Λόρδος Χάντιγκτον δεν ήθελε να δεχτεί το θρόνο.

Η Μαρία είχε τα δικά της βάσανα στη Σκωτία. Η Ελισάβετ της πρότεινε να παντρευτεί τον Προτεστάντη Ρόμπερτ Ντάντλεϊ, Α΄ Κόμη του Λέστερ, και τότε θα της αναγνώριζε το δικαίωμα να θεωρείται εξαδέλφη και διάδοχός της. Η Μαρία έκανε τις δικές της επιλογές και το 1565παντρεύτηκε έναν καθολικό, που επίσης διεκδικούσε τον αγγλικό θρόνο, τον Ερρίκο Στιούαρτ, Λόρδο Ντάρνλεϊ. Ο τελευταίος δολοφονήθηκε το 1567, αφού η σχέση του ζευγαριού είχε ψυχράνει. Ο Ντάρνλεϊ έπινε πολύ και είχε επικροτήσει το θάνατο του γραμματέα της Μαρίας,Ντέιβιντ Ρίτζιο, τον οποίο και υποψιαζόταν για εραστή της. Η Μαρία τότε παντρεύτηκε τον Τζέιμς Χέπμπορν, Δ΄ Κόμη του Μπόθγουελ, που θεωρούταν από πολλούς υπεύθυνος για το θάνατο του Ντάρνλεϊ. Οι Σκωτσέζοι ευγενείς εξεγέρθηκαν, φυλάκισαν τη Μαρία και την ανάγκασαν να παραιτηθεί υπέρ του γιου της που ήταν ακόμη νήπιο και που αργότερα έγινε ο Ιάκωβος ΣΤ΄ της Σκωτίας.

Το 1568, η τελευταία πιθανή διάδοχος του αγγλικού θρόνου, Αικατερίνη Γκρέι, πέθανε. Άφησε πίσω δύο γιους, που κρίθηκαν όμως μη νόμιμοι, εξαιτίας της απουσίας εν ζωή μαρτύρων του γάμου ή κάποιου κληρικού να υποστηρίξει πως τον τέλεσε. Διάδοχος αυτής ήταν η αδερφή της, η Λαίδη Μαρία Γκρέι, μια νάνος με δυσμορφία. Η Ελισάβετ ήταν αναγκασμένη για άλλη μια φορά να σκεφτεί έναν Σκωτσέζο διάδοχο από τη γραμμή της αδερφής του πατέρα της, Μαργαρίτας Τυδώρ. Η Μαρία όμως δεν ήταν πλέον δημοφιλής στη χώρα της και ήταν στη φυλακή. Αργότερα απέδρασε και διέφυγε στην Αγγλία, όπου αιχμαλωτίστηκε από τις αγγλικές δυνάμεις. Η Ελισάβετ ήταν αντιμέτωπη με ένα αίνιγμα. Το να τη στείλει πίσω στη Σκωτία ήταν πολύ σκληρό, ενώ με το να τη στείλει στη Γαλλία έβαζε ένα δυνατό πιόνι στα χέρια του Γάλλου βασιλιά. Το να την ανεβάσει με το ζόρι στο θρόνο της Σκωτίας μπορεί να έμοιαζε με ηρωική κίνηση, αλλά θα έφερνε μεγάλες διαμάχες με τους Σκωτσέζους, και να την κρατά περιορισμένη στην Αγγλία θα της επέτρεπε να συμμετέχει σε συνωμοσίες κατά της Βασίλισσας. Η Ελισάβετ διάλεξε την τελευταία επιλογή: η Μαρία έζησε υπό περιορισμό για δεκαοχτώ χρόνια, τα περισσότερα από τα οποία στοΚάστρο του Σέφιλντ.

Το 1569, η Ελισάβετ αντιμετώπισε μια σημαντική εξέγερση, γνωστή ως Επανάσταση στο Βορρά, συντονισμένη από τον Τόμας Χάουαρντ, Δ΄ Δούκα του Νόρφοκ, τον Τσαρλς Νέβιλ, ΣΤ΄ κόμη του Γουέστμορλαντ και τον Τόμας Πέρσι, Ζ΄ Κόμη του Νορθάμπερλαντ. Ο Πάπας Πίος Ε΄ βοήθησε την επανάσταση αυτή των καθολικών αφορίζοντας την Ελισάβετ και κηρύσσοντας την έκπτωτη με παπική βούλα. Η βούλα αυτή, Regnans in Excelsis, εκδόθηκε το 1570, καταφθάνοντας αφού καταπνίγηκε η εξέγερση. Μετά την έκδοσή της όμως, η Ελισάβετ αποφάσισε να μην δείχνει πλέον άλλη ανοχή στα θρησκευτικά ζητήματα. Άρχισε διώξεις απέναντι στους θρησκευτικούς της αντιπάλους, δίνοντας την αφορμή για διάφορες συνωμοσίες κατά της παραμονής της στο θρόνο. Επέτρεψε επίσης στην Εκκλησία της Αγγλίας να στραφεί περισσότερο προς τον προτεσταντισμό, επιτρέποντας της να περάσει τα καλβινιστικά 39 άρθρα το 1571 σαν διακήρυξη πίστης της Εκκλησίας της Αγγλίας.

Τότε η Ελισάβετ βρήκε έναν νέο εχθρό στο πρόσωπο του πρώην κουνιάδου της, Φιλίππου Β΄, Βασιλιά της Ισπανίας. Μετά από μια αιφνιδιαστική επίθεση του Φιλίππου εναντίον των Άγγλων Φράνσις Ντρέικ και Τζον Χώκινς το 1568, η Ελισάβετ ενέκρινε την κατάληψη ενός Ισπανικού πλοίου που μετέφερε θησαυρούς το 1569. Ο Φίλιππος ήταν ήδη απασχολημένος στην καταπολέμηση μιας εξέγερσης στην Ισπανική Ολλανδία, και δεν ήταν σε θέση να ανοίξει πόλεμο με την Αγγλία.

Συμμετείχε σε κάποιες συνωμοσίες για την απομάκρυνση της Ελισάβετ, αλλά με κάποια επιφυλακτικότητα. Ο Δ΄ Δούκας του Νόρφολκ συμμετείχε επίσης στο πρώτο από αυτά τα σχέδια, τη Συνωμοσία Ριντόλφι του 1571. Όταν, προς μεγάλο σοκ της Ελισάβετ, η συνωμοσία ανακαλύφθηκε και απετράπη, ο Δούκας του Νόρφολκ εκτελέστηκε και η Μαρία έχασε και τις λίγες ελευθερίες που τις απέμειναν. Η Ισπανία, που ήταν φιλική προς την Αγγλία από τότε που ο Φίλιππος νυμφεύθηκε την προκάτοχο της Ελισάβετ, έπαψε να είναι πλέον και τόσο εγκάρδια.

Ο Σερ Γουίλιαμ Σέσιλ, πρώτος σύμβουλος της Ελισάβετ, ο οποίος έλαβε τον τιμητικό τίτλο του Βαρόνου του Μπέργκλεϊ.

Το 1571, ο Σερ Γουίλιαμ Σέσιλ έγινε Βαρόνος Μπέργκλεϊ. Ήταν ο υψηλότερος σύμβουλος της Βασίλισσας από τις πρώτες μέρες της θητείας της και έμεινε έτσι μέχρι και το θάνατό του το 1598. Το 1572, ο Μπέργκλεϊ ανέβηκε στην υψηλότατη θέση του λόρδου διοικητή του βασιλικού ταμείου (Lord High Treasurer). Τη θέση του ως Γραμματέα του Κράτους κατέλαβε ο αρχηγός του δικτύου κατασκόπων της Βασίλισσας, ο ΣερΦράνσις Γουόλσιγκχαμ.

Επίσης το 1572, η Ελισάβετ συμμάχησε με τη Γαλλία. Η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου, οπότε και χιλιάδες Ουγενότοι θανατώθηκαν, έθεσε σε κίνδυνο τη συμμαχία αλλά δεν την έσπασε. Η Ελισάβετ ξεκίνησε μάλιστα διαπραγματεύσεις ώστε να παντρευτεί τον Ερρίκο, Δούκα του Ανζού (αργότερα Γάλλο Βασιλιά με το όνομα Ερρίκος Γ΄ και της Πολωνίας), και κατόπιν με το νεότερο αδερφό του Φραγκίσκο, Δούκα του Ανζού και του Αλενσόν. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του τελευταίου το 1581, λέγεται πως η Ελισάβετ έβγαλε από τα χέρια της ένα δαχτυλίδι και του το έδωσε. Ο Ισπανός πρέσβης αναφέρει πως πράγματι εκείνη ανακοίνωσε πως θα τον παντρευτεί. Ωστόσο, ο Ανζού, που όπως αναφέρεται ήταν στιγματισμένος από ουλές και καμπούρης, επέστρεψε στη Γαλλία και πέθανε το 1584 προτού παντρευτεί.

Διαμάχη με την Ισπανία και την Ιρλανδία

Το 1579, η 2η Επανάσταση του Ντέσμοντ ξεκίνησε στην Ιρλανδία με την άφιξη μιας εξωτερικής δύναμης σταλμένης από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄, αλλά το 1583 η επανάσταση καταπνίγηκε μετά από μια αιματηρή εκστρατεία, φτιαγμένη από φωτιά, σπαθί και πείνα, κατά τη διάρκεια της οποίας μεγάλο μέρος του πληθυσμού της τότε Κομητείας του Ντέσμοντ, το βορειοδυτικό κομμάτι της επαρχίας του Μύνστερ, έχασε τη ζωή του.

Επίσης το 1580, ο Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας κατέκτησε την Πορτογαλία, και με τον πορτογαλικό θρόνο απέκτησε και τον έλεγχο των θαλασσών. Μετά τη δολοφονία του Δανού Γουλιέλμου Α΄, η Αγγλία πήρε ανοιχτά το μέρος των Ηνωμένων Επαρχιών της Ολλανδίας, που την εποχή εκείνη είχαν επαναστατήσει ενάντια στην κυριαρχία των Ισπανών. Ο Φίλιππος, που δεν είχε σύζυγο, έκανε πρόταση γάμου στην Ελισάβετ, εκείνη όμως αρνήθηκε. Αυτό, μαζί με τις οικονομικές διαμάχες των δύο χωρών και την πειρατεία των Άγγλων ενάντια στις Ισπανικές αποικίες (που οδήγησε σε συμμαχία των Άγγλων με το ισλαμικό Μαρόκο), οδήγησε στο ξέσπασμα του Άγγλο – Ισπανικού πολέμου το 1585. Τον επόμενο χρόνο, το 1586, ο Ισπανός πρέσβης εκδιώχθηκε από την Αγγλία εξαιτίας της συμμετοχής του σε συνωμοσίες κατά της Ελισάβετ. Φοβούμενη αυτές τις συνωμοσίες, η Βουλή πέρασε την Πράξη της Συνενοχής το 1584, σύμφωνα με την οποία όποιος είχε κάποια συμμετοχή σε σχέδια δολοφονίας του Μονάρχη θα αποκλειόταν από τη γραμμή διαδοχής. Εντούτοις, έναν νέο σχέδιο κατά της Ελισάβετ, η Συνωμοσία Μπάμπινγκτον, αποκαλύφθηκε από τον αρχηγό των κατασκόπων της Βασίλισσας, το Σερ Φράνσις Ουόλσινγκχαμ.

Η Μαρία, Βασίλισσα των Σκωτσέζων παραπέμφθηκε σε δίκη για τη Συνωμοσία Μπάμπινγκτον μπροστά σε 40 ευγενείς, περιλαμβανομένων καθολικών, επικεφαλής των οποίων ήταν ο αρχιδικαστής της Αγγλίας, Σερ Τζον Πόπχαμ. Η Μαρία αρνήθηκε τις κατηγορίες και διαμαρτυρήθηκε πως της αρνήθηκαν την ευκαιρία να ξαναδεί τις αποδείξεις ή τα χαρτιά που αφαιρέθηκαν από αυτήν, πως της αρνήθηκαν την πρόσβαση σε νομικούς συμβούλους και πως δεν είχε ποτέ υπάρξει Αγγλίδα υπήκοος και κατά συνέπεια δεν μπορούσε να δικαστεί για προδοσία. Η Μαρία κρίθηκε ένοχη και αποκεφαλίστηκε στο Κάστρο Φόδερινγκεϋ, Νορθάμπτοντσαϊρ στις 8 Φεβρουαρίου 1587.

Πορτρέτο της Ελισάβετ που μνημονεύει την ήττα της Ισπανικής Αρμάδας (1588), που διακρίνεται στο βάθος. Η δύναμη της Βασίλισσας στο διεθνές πολιτικό στερέωμα συμβολίζεται με το χέρι της να κρατά την υδρόγειο. Το Αυτοκρατορικό Στέμμα στα δεξιά της δείχνει την εξέλιξη της χώρας σε διεθνή δύναμη κατά τη διάρκεια της βασιλείας της.

Στη διαθήκη της, η Μαρία άφησε στο Φίλιππο τις αξιώσεις της στον αγγλικό θρόνο. Κάτω από την πίεση της απειλής της πολιτικής της Ελισάβετ στην Ολλανδία και τον Ανατολικό Ατλαντικό, ο Φίλιππος έθεσε σε εφαρμογή τα σχέδιά του για εισβολή στην Αγγλία. Τον Απρίλιο του 1587, ο Σερ Φράνσις Ντρέικ έκαψε μέρος του ισπανικού στόλου στο Κάδιθ, καθυστερώντας τα σχέδια του Ισπανού Βασιλιά. Τον Ιούλιο του 1588, η Ισπανική Αρμάδα, ένας μεγαλόπρεπος στόλος 130 πλοίων που ήταν επανδρωμένα με πάνω από 30.000 ανθρώπους απέπλευσε με αποστολή να μεταφέρει μια ισπανική δύναμη εισβολής υπό την ηγεσία του Δούκα της Πάρμα κατά μήκος της Μάγχης από την Ολλανδία. Η Ελισάβετ ξεκίνησε να συναντήσει τους άνδρες της φορώντας ελαφρά πανοπλία πάνω από το φόρεμά της και χωρίς καθόλου φρουρούς, μόνο κάποιους ακόλουθους. Παρά τα παράπονα για την ασφάλειά της, η Ελισάβετ απευθύνθηκε στα στρατεύματα με έναν αξιόλογο λόγο, γνωστό με το όνομα «Λόγος στα Στρατεύματα στο Τίλμπουρυ», κατά τη διάρκεια του οποίου είπε την περίφημη ρήση:

Γνωρίζω πως έχω το σώμα μιας αδύναμης γυναίκας, αλλά έχω την καρδιά και το στομάχι ενός Βασιλιά, και ενός Βασιλιά της Αγγλίας επίσης! Και θεωρώ βρομερά υποτιμητικό πως η Ισπανία, η Πάρμα ή οποιοσδήποτε άλλος πρίγκιπας της Ευρώπης τολμά να εισβάλει στα σύνορα του βασιλείου μου.

Οι προσπάθειες των Ισπανών εξουδετερώθηκαν από τον αγγλικό στόλο υπό το Λόρδο Αρχιναύαρχο Τσαρλς Χάουαρντ, Β΄ Βαρόνο Χάουαρντ του Έφιγχαμ, βοηθούμενο από τον άθλιο καιρό. Η Αρμάδα αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Ισπανία, με τρομερές απώλειες στις Βόρειες και Δυτικές ακτές της Ιρλανδίας. Η νίκη αύξησε δραματικά τη δημοφιλία της Ελισάβετ, μα αποδείχτηκε όχι και τόσο καθοριστική, και μια φιλόδοξη αντεπίθεση ενάντια στην Ισπανία τον επόμενο χρόνο (Αγγλική Αρμάδα) αποδείχτηκε τέλεια αποτυχία. Ο πόλεμος συνεχίστηκε στην Ολλανδία, όπου οι ολλανδικές κτήσεις ζητούσαν την ανεξαρτησία τους από την Ισπανία. Η Αγγλική κυβέρνηση επίσης ανακατεύτηκε στις διαμάχες στη Γαλλία, όπου το θρόνο διεκδικούσε ένας Προτεστάντης διάδοχος, ο Ερρίκος της Ναβάρρας(κατοπινός Ερρίκος Δ΄ της Γαλλίας). Η Ελισάβετ έστειλε 20.000 στρατιώτες και πάνω από 300.000 λίρες στον Ερρίκο, καθώς επίσης και 8.000 στρατιώτες και πάνω από 1.000.000 λίρες στους Ολλανδούς.

Οι Άγγλοι κουρσάροι συνέχισαν να χτυπούν ισπανικά πλοία που μετέφεραν θησαυρούς από την Αμερική. Ανάμεσα στους πιο διάσημους από αυτούς ήταν ο Σερ Τζων Χώκινς και ο Σερ Μάρτιν Φρόμπισερ. Το 1595 και 1596, μια καταστροφική εκστρατεία στην ηπειρωτική Ισπανία οδήγησε στο θάνατο των ηλικιωμένων Χώκινς και Ντρέικ. Επίσης το 1595, Ισπανοί στρατιώτες υπό την ηγεσία του Δον Κάρλος ντε Αμεσκίτα αποβιβάστηκαν στην Κορνουάλη όπου κατατρόπωσαν την αγγλική εθνοφρουρά και έκαψαν κάποια χωριά, αλλά αποσύρθηκαν όταν κατέφθασε μια ναυτική δύναμη υπό τον Σερ Γουόλτερ Ράλεϋ.

Το 1596, η Αγγλία αποσύρθηκε από τη Γαλλία, με τον Ερρίκο Δ΄ της Γαλλίας να κρατά σταθερά την εξουσία. Πήρε το θρόνο (συμφωνώντας να ασπαστεί τον καθολικισμό). Ταυτόχρονα οι Ισπανοί αποβίβασαν μια σημαντική δύναμη ανδρών στη Βρετάνη, που έδιωξε τις αγγλικές δυνάμεις που βρίσκονταν εκεί και άνοιξαν νέο μέτωπο στον πόλεμο, με μια επιπρόσθετη απειλή να διαπλεύσουν το κανάλι. Η Ελισάβετ έστειλε επιπλέον 2.000 στρατιώτες στη Γαλλία μετά την κατάκτηση του Καλαί από τους Ισπανούς. Έπειτα έδωσε τη συγκατάθεσή της για επίθεση στις Αζόρες το 1597, μα η προσπάθεια ήταν επίσης παταγωδώς αποτυχημένη. Νέες μάχες συνέχισαν μέχρι και το 1598, όταν η Γαλλία και η Ισπανία έκαναν επιτέλους ειρήνη. Ο Άγγλο-ισπανικός πόλεμος κρίθηκε ισόπαλος όταν ο Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας πέθανε στα τέλη της ίδιας χρονιάς. Εν μέρει κυρίως λόγω του πολέμου, οι υπερατλαντικές προσπάθειες δημιουργίας αποικιών των Ράλεϋ και Γκίλμπερτ δεν απέδωσαν καρπούς, και ο αποικισμός των Άγγλων αναβλήθηκε, μέχρι που οΙάκωβος Α΄ διαπραγματεύτηκε ειρήνη με τη Συνθήκη του Λονδίνου.

Τα Τελευταία Χρόνια

Αγγλική μοναρχία
Οίκος των Τυδόρ
Βασιλικό Έμβλημα
Ερρίκος Η'
Ερρίκος, Δούκας της Κορνουάλης
Μαρία Α'
Eλισάβετ Α'
Eδουάρδος ΣΤ'

Το 1598, ο κύριος σύμβουλος της Ελισάβετ, ο Λόρδος Μπέργκλεϋ, πέθανε. Η πολιτική του θέση κληροδοτήθηκε στο γιο του, Ρόμπερτ Σέσιλ, που είχε προηγουμένως γίνει Γραμματέας του Κράτους το 1590. Η Ελισάβετ δεν ήταν και πολύ δημοφιλής εξαιτίας της πρακτικής της να ορίζει βασιλικά μονοπώλια, την άρση των οποίων η Βουλή εξακολουθούσε να ζητά. Στον περίφημο Χρυσό Λόγο της στη Βουλή το Νοέμβριο του 1601, η 68χρονη μονάρχης υποσχέθηκε μεταρρυθμίσεις και σκεπτόμενη τη μακρά βασιλεία της είπε:

Παρόλο που είχατε και ίσως έχετε στο μέλλον πολλούς πρίγκιπες ισχυρότερους και σοφότερους να κάθονται σε αυτή τη θέση, δεν είχατε και δεν θα ξαναέχετε κανέναν που θα είναι τόσο γεμάτος φροντίδα και αγάπη. Παρόλο που ο Θεός με ανέβασε ψηλά, ωστόσο με αυτό μετρώ τη δόξα του στέμματός μου – πως βασίλεψα με την αγάπη σας.

Σύντομα μετά από αυτό, δώδεκα μονοπώλια έλαβαν τέλος με βασιλική διαταγή. Αυτές οι αλλαγές, ωστόσο, ήταν απλά επιφανειακές. Η συγκέντρωση χρημάτων από τα μονοπώλια συνεχίστηκε.

Την ίδια εποχή που η Αγγλία μαχόταν ενάντια στην Ισπανία, αντιμετώπιζε επίσης επανάσταση στην Ιρλανδία, το γνωστό Εννεαετή Πόλεμο. Ο ανώτατος εκτελεστής της εξουσίας του Στέμματος στη Βόρεια Ιρλανδία, ο Χιου Ο' Νηλ, Β΄ Κόμης του Τυρόν, ανακηρύχθηκε προδότης το 1595. Ζητώντας να αποφευχθεί νέος πόλεμος, η Ελισάβετ έκανε ανακωχή με τον Κόμη, μα αυτή την περίοδο η Ισπανία προσπάθησε δύο νέες εκστρατείες της αρμάδας στη Βόρεια Ευρώπη. Αυτές τελικά απέτυχαν, κυρίως λόγω κακών καιρικών συνθηκών. Το 1598, ο Ο'Νηλ πρότεινε ανακωχή, ενώ λάμβανε βοήθεια από την Ισπανία υπό τη μορφή όπλων και εκπαίδευσης. Όταν η ανακωχή έλαβε τέλος, οι Άγγλοι έζησαν τη μεγαλύτερη ήττα τους στην Ιρλανδία στη Μάχη του Γέλοου Φορντ.

To 1559, ένας από τους επικεφαλής του ναυτικού, ο Ρόμπερτ Ντέβερω, Β΄ κόμης του Έσσεξ, πήγε στην Ιρλανδία με τον μεγαλύτερο στρατό που είχε σταλεί ποτέ στο νησί, σε μια προσπάθεια να ηττηθούν οι επαναστάτες. Το εκστρατευτικό σώμα του Έσσεξ σύντομα διαλύθηκε, και μετά από μια ιδιωτική συζήτηση με τον Ο'Νηλ – κατά τη διάρκεια της οποίας ο τελευταίος στάθηκε καβάλα στο άλογό του στη μέση ενός ποταμού – έγινε προφανές πως η νίκη ήταν ανέφικτη. Το 1600, ο Έσσεξ επέστρεψε στην Αγγλία χωρίς την άδεια της Βασίλισσας, όπου και τιμωρήθηκε με την απώλεια όλων των αξιωμάτων του και μονοπωλίων στο εμπόριο, που αποτελούσαν το πρωταρχικό του εισόδημα.

Η διαδοχή του θρόνου ήταν η μεγαλύτερη πολιτική ανησυχία στην Αγγλία από τότε που η Μαρία Στιούαρτ έφτασε στη Σκωτία τη δεκαετία του 1560, και μέχρι και το τέλος του αιώνα ένα ερώτημα βασάνιζε το μυαλό των συμβούλων της Ελισάβετ: ποιος θα ήταν ο επόμενος; Υπό αυτό το πρίσμα εξηγείται η συμπεριφορά του Έσσεξ. Το 1601, ηγήθηκε μιας επανάστασης ενάντια στη Βασίλισσα, μα δεν είχε υποστήριξη από το λαό, και ο πρώην αγαπημένος των μαζών εκτελέστηκε.

Ο Φράνσις Ουόλσινγκχαμ, αρχηγός του δικτύου κατασκόπων της Ελισάβετ και κατοπινός Γραμματέας του Κράτους. Θεωρείται ένας από τους πατέρες της σύγχρονης κατασκοπείας.

Ο Τσαρλς Μπλάουντ, 8ος βαρόνος του Μάουντζοϊ, ένας σχολαστικός άντρας που του άρεσε να τυλίγεται με κασκόλ, εστάλη στην Ιρλανδία στη θέση του Έσσεξ. Με ανελέητη αφοσίωση στο σκοπό του, προσπάθησε να αποκλείσει τους στρατιώτες του Ο’Νηλ και να τους υποτάξει με όπλο την πείνα. Το 1601, οι Ισπανοί έστειλαν σε βοήθεια των Ιρλανδών 3.000 άνδρες, με την δικαιολογία πως έκαναν αντίποινα στους Άγγλους, επειδή εκείνοι έστειλαν στρατό στους Ολλανδούς όταν είχαν επαναστατήσει ενάντια στην Ισπανική κατοχή. Μετά από μια εξαντλητική εκστρατεία το χειμώνα, ο Μάουντζοϊ νίκησε τις Ισπανικές και Ιρλανδικές δυνάμεις στη Μάχη του Κίνσεϊλ. Ο Ο'Νηλ παραδόθηκε λίγες μέρες μετά το θάνατο της Ελισάβετ, αν και το γεγονός αποκρύφτηκε από εκείνον με μεγάλη δεξιοτεχνία και ειρωνεία από την πλευρά του Μάουντζοϋ.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών της, αναφέρεται πως η Βασίλισσα δήλωσε πως έστειλε « λύκους, και όχι βοσκούς να κυβερνήσουν την Ιρλανδία, επειδή δεν μου άφησαν τίποτα να κυβερνήσω παρά στάχτες και πτώματα ». Ο διάδοχος της Ελισάβετ έδωσε στον Μάουντζοϋ τον τίτλο του Ανώτατου Διοικητή της Ιρλανδίας (Lord Lieutenant of Ireland), ένα αξίωμα που υπηρέτησε με μεγάλη ικανότητα και μετριοπάθεια μέχρι τον πρόωρο θάνατό του, το 1605.

Η Ελισάβετ σε μεγάλη ηλικία (1595)

Θάνατος

Παρόλο που τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια της βασιλείας της Ελισάβετ αμαυρώθηκαν από πολιτικές ατυχίες, φωτίστηκαν από την καλλιτεχνική λάμψη των Σίδνεϋ, Έντμουντ Σπένσερ, Κρίστοφερ Μάρλοου και Σαίξπηρ, από τις θαλάσσιες επιτυχίες των Ντρέικ και Χώκινς, και από την ίδρυση της πρώτης αγγλικής αποικίας στην Βιρτζίνια, που ονομάστηκε από αυτήν ( στην αγγλική γλώσσα virgin = παρθένος ). Η περίοδος αυτή ξεκίνησε από την απόκρουση της Ισπανικής Αρμάδας, που εξασφάλισε την κυριαρχία της Ελισάβετ ως Προτεστάντη ηγεμόνα. Τελείωσε με τη μελαγχολία της προχωρημένης ηλικίας και τον αυξανόμενο κυνισμό της Αυλής. Τις μέρες που είχε κατάθλιψη, ήταν ληθαργική και σιωπηλή, σε αντιδιαστολή με το ζωντανό χαρακτήρα της. Στεκόταν στητή, χωρίς ξεκούραση για δύο ημέρες, σιωπηλή, με το δάχτυλο στο στόμα σαν κουρασμένο παιδί. Ήταν σαν να ήξερε πως αν ξάπλωνε, δεν θα σηκωνόταν ξανά.

Στις 21 Μαρτίου 1603, ο Λόρδος Ναύαρχος τελικά έπεισε τη Βασίλισσα να πάει στο κρεβάτι. Αναγκάστηκαν να κόψουν το βασιλικό δαχτυλίδι της στέψης που είχε πλέον χωθεί βαθιά στο δάχτυλο. Δεν μπορούσε πια να μιλήσει. Ο Ρόμπερτ Σέσιλ αργότερα υποστήριξε πως εκείνη του έδειξε με νοήματα πως ο Ιάκωβος ΣΤ' της Σκωτίας θα ήταν ο διάδοχός της. Στις 24 Μαρτίου, με τον Αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι στα γόνατα πλάι στο κρεβάτι της, προσευχόμενο με τις γυναίκες της για την ψυχή της, πέθανε, ανάμεσα στις δύο και τρεις το ξημέρωμα. Ο γιατρός της αργότερα δήλωσε πως ήταν σαν να παρακολουθεί να πέφτει ένα γινωμένο μήλο από το δέντρο. Η Ελισάβετ κυβέρνησε την Αγγλία για πάνω από 44 χρόνια και κηδεύτηκε στο Αββαείο του Ουεστμίνστερ. Ένας ιππέας ήδη ταξίδευε στη Σκωτία προς τον Ιάκωβο, μεταφέροντας το δαχτυλίδι της.

Η διαθήκη του Ερρίκου Η΄ όριζε πως την Ελισάβετ θα διαδέχονταν οι απόγονοι της μικρότερης αδερφής του Μαρίας Τυδώρ, Δούκισσας του Σάφοκ, και όχι οι Σκωτσέζοι απόγονοι της μεγαλύτερης αδερφής του, Μαργαρίτας Τυδώρ. Αν, ωστόσο διατηρούνταν οι κανόνες της διαδοχής από τον μεγαλύτερο, διάδοχος θα ήταν ο Ιάκωβος. Υπήρχαν επίσης και άλλοι διεκδικητές: ο Έντουαρτ Σέιμουρ, υποκόμης του Μποσάμπ (ο ημι-νόμιμος γιος της Λαίδης Αικατερίνης Γκρέι) και ο Γουίλιαμ Στάνλεϊ, 6ος κόμης του Ντέρμπι (θείος της Λαίδης Άννας Στάνλεϋ).

Υποστηρίζεται μερικές φορές πως η Ελισάβετ κατονόμασε το διάδοχό της στο νεκροκρέβατό της. Σύμφωνα με μια ιστορία, όταν ρωτήθηκε ποιον θα ονόμαζε διάδοχό της, απάντησε: « Ποιος άλλος θα μπορούσε να είναι παρά ο ξάδερφός μου στη Σκωτία; ». Σύμφωνα με άλλη μαρτυρία, είπε: « Ποιος παρά ένας Βασιλιάς μπορεί να διαδεχτεί μια Βασίλισσα; ». Τελικά, ένας τρίτος μύθος υποστηρίζει πως έμεινε σιωπηλή μέχρι το θάνατό της. Δεν υπάρχει καμία απόδειξη που να επαληθεύει κάποια από αυτές τις εκδοχές. Όπως και να έχει, κανένας από τους εναλλακτικούς διαδόχους δεν προέβαλε το δικαίωμά του στη διαδοχή. Ο Ιάκωβος ΣΤ΄ ανακηρύχθηκε Βασιλιάς της Αγγλίας με το όνομα Ιάκωβος Α΄ λίγες ώρες μετά το θάνατο της Ελισάβετ στις 24 Μαρτίου 1603, σηματοδοτώντας τη λήξη της Δυναστείας των Τυδώρ και την έναρξη της Δυναστείας των Στιούαρτ στο Βασίλειο της Αγγλίας.

Εμβλήματα

Η Βασίλισσα ονομάζεται σήμερα Βασίλισσα Ελισάβετ Α΄ μετά τη στέψη της Ελισάβετ Β΄ το 1952. Πριν από αυτή την εποχή ήταν απλά γνωστή ως Βασίλισσα Ελισάβετ.

Το έμβλημά της ήταν ίδιο με αυτό του Ερρίκου Δ΄: «Quarterly, Azure three fleurs-de-lys Or (για τη Γαλλία) and Gules three lions passant guardant in pale Or (για την Αγγλία)». Ενώ οι Τυδώρ χρησιμοποιούσαν ένα χρυσό λέοντα και ένα κόκκινο δράκο, εκείνη χρησιμοποιούσε ένα χρυσό λέοντα και ένα χρυσό δράκο. Είχε επίσης υιοθετήσει ένα από τα μότο της μητέρας της «Semper Eadem» (Πάντα η Ίδια), καθώς και το έμβλημα της, έναν αετό στην κορυφή ενός κορμού δέντρου.

Κληρονομιά

Η Ελισάβετ έγινε μία από τους δημοφιλέστερους μονάρχες στην Αγγλική - Βρετανική ιστορία. Κατέλαβε την έβδομη θέση στην ψηφοφορία για τους 100 σημαντικότερους Βρετανούς, που διεξήχθη από το British Broadcasting Corporation (BBC) το 2002, υψηλότερη από κάθε άλλο μονάρχη.

Ορισμένοι ιστορικοί, ωστόσο, βλέπουν τη βασιλεία της Ελισάβετ με αυστηρότερο μάτι. Παρόλο που η χώρα σημείωσε στρατιωτικές επιτυχίες, η Ελισάβετ δεν τα κατάφερε στον τομέα αυτό τόσο καλά όσο ο Ερρίκος Ε΄ για παράδειγμα. Επίσης δέχεται κριτική για τα προβλήματα στην Ιρλανδία.

Γενικότερα θεωρείται επιτυχημένη μονάρχης, καθώς βοήθησε στη σταθεροποίηση της χώρας ακόμη κι αν κληρονόμησε ένα τεράστιο εθνικό χρέος από την αδερφή της Μαρία. Υπό την εξουσία της η Αγγλία απέκρουσε την Ισπανική εισβολή στα εδάφη της και παράλληλα απέτρεψε το ξέσπασμα ενός θρησκευτικού ή εμφυλίου πολέμου σε αγγλικό έδαφος. Για πολλά χρόνια μετά το θάνατό της η μέρα της στέψης της γιορταζόταν με εκδηλώσεις καύσης του Πάπα. Τα κατορθώματα της, όμως, ίσως να δέχτηκαν κάποια μεγαλοποίηση μετά το θάνατό της. Τα επόμενα χρόνια θεωρήθηκε πως ήταν η προστάτις του Προτεσταντισμού στην Ευρώπη, πράγμα που δεν ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις.

Η Ελισάβετ στις Τέχνες

Ζωγραφική

Πολλοί καλλιτέχνες εξύμνησαν την Ελισάβετ κατά τη διάρκεια της βασιλείας της και ωραιοποίησαν το πρόσωπο της στα πορτρέτα που φιλοτεχνήθηκαν όταν εκείνη βρισκόταν σε προχωρημένη ηλικία. Συχνά απεικονιζόταν με πλούσια και στιλιζαρισμένα φορέματα. Συχνά κρατά ένα κόσκινο, σύμβολο παρθενίας.

Όπερα

• Ο Χένρι Πέρσελ έγραψε το 1692 ημι-όπερα με τον τίτλο The Fairy-Queen, μια διασκευή του έργου του Σαίξπηρ, Όνειρο Θερινής Νυκτός.
• Ο Τζοακίνο Ροσσίνι έγραψε όπερα με τίτλο Elisabetta, regina d'Inghiliterra, το 1814 – 15, βασισμένο στο μυθιστόρημα The Recess, της Σοφία Λη.
• Η Ελισάβετ εμφανίζεται επίσης σε δύο όπερες του Γκαετάνο Ντονιτσέττι, Maria Stuarda το 1834 και Roberto Devereux το 1837.
• Ο Μπέντζαμιν Μπρίτεν έγραψε μια όπερα, τη Gloriana, για τη στέψη της Ελισάβετ Β΄ το 1953.

Κλασικές ταινίες

Τίτλος Ταινίας	Έτος	Ηθοποιός
Les Amours de la Reine Élisabeth	1912	Σάρα Μπερνάρ
Mary of Scotland	1936	Φλόρενς Έλντριτζ
Fire Over England	1937	Φλώρα Ρόμπσον
The Lion Has Wings	1939	Φλώρα Ρόμπσον
The Sea Hawk	1940	Φλώρα Ρόμπσον
Time Flies	1944	Όλγα Λίντω
The Private Lives of Elizabeth and Essex	1939	Μπέτι Ντέιβις
Young Bess	1953	Τζιν Σίμονς
The Virgin Queen	1955	Μπέτι Ντέιβις
The Story of Mankind	1957	Άγκνες Μούρχεντ

Σύγχρονες Ταινίες

Η Κέιτ Μπλάνσετ στο ρόλο της Βασίλισσας Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας, στην ταινία Elizabeth (1998) του Σεχάρ Καπούρ.

Τίτλος Ταινίας	Έτος	Ηθοποιός
Mary, Queen of Scots	1972	Γκλέντα Τζάκσον
Orlando	1993	Κουέντιν Κρισπ
Elizabeth	1998	Κέιτ Μπλάνσετ
Shakespeare in Love	1998	Τζούντι Ντεντς
Elizabeth: The Golden Age	2007	Κέιτ Μπλάνσετ

Σημειώσεις

• Η Κέιτ Μπλάνσετ έλαβε μια υποψηφιότητα για Όσκαρ Α΄ Γυναικείου Ρόλου για την ερμηνεία της ως Ελισάβετ στην ταινίαElizabeth (1998) του Σεχάρ Καπούρ. Eπανέλαβε το ρόλο στο σίκουελ της ταινίας, Elizabeth: The Golden Age, που βγήκε στις αίθουσες το φθινόπωρο του 2007.
• Η Τζούντι Ντεντς κέρδισε το Όσκαρ Β΄ Γυναικείου Ρόλου στον Ερωτευμένο Σαίξπηρ (1998) για μια ερμηνεία μοναχά έντεκα λεπτών, μια από τις συντομότερες που έχουν ποτέ λάβει Όσκαρ.
• Το 1998 έγινε η πρώτη χρονιά στην ιστορία του θεσμού όπου δυο ηθοποιοί έλαβαν υποψηφιότητα για Όσκαρ υποδυόμενοι τον ίδιο ρόλο – την Ελισάβετ Α΄ – σε δύο διαφορετικές ταινίες.

Τηλεόραση

Τίτλος Έργου	Έτος	Ηθοποιός
Elizabeth the Queen	1968	Τζούντιθ Άντερσον
Elizabeth R	1972	Γκλέντα Τζάκσον
Blackadder	1980s	Μιράντα Ρίτσαρντσον
The Virgin Queen	2005	Αν – Μαρί Νταφ
Elizabeth I	2005/6	Έλεν Μίρρεν

Σημειώσεις

• Η Γκλέντα Τζάκσον κέρδισε δύο βραβεία EMMY για την ερμηνεία της ως Ελισάβετ στη δραματική σειρά 9 ωρών του BBC, Elizabeth R το 1971. Η Τζάκσον αργότερα έλαβε τον ίδιο ρόλο στην ταινία του 1972 Mary, Queen of Scotts.
• H Έλεν Μίρρεν κέρδισε βραβείο ΕΜΜΥ για την ερμηνεία της στη δραματική μίνι σειρά του Channel 4 με τίτλο Elizabeth I το 2005/6. Η σειρά έλαβε ενθουσιώδεις κριτικές και διεκδίκησε πολλά ΕΜΜΥ και δύο βραβεία BAFTA. Η Μίρρεν έπαιξε επίσης την Ελισάβετ Β΄ στη Βασίλισσα, ταινία του 2006.

Ναυσιπλοΐα

Η εταιρία Cunard ονόμασε δύο κρουαζιερόπλοια, τα RMS Queen Elizabeth και RMS Queen Mary προς τιμήν των δύο αδελφών, της Ελισάβετ Α΄ και της Μαρίας Α΄.

Βιβλία

Βιβλία από την Ελισάβετ Τυδώρ

• Elizabeth I: The Collected Works (2002) Eds. Leah S. Marcus, Mary Beth Rose & Janel Mueller ISBN 0-226-50465-4

Βιβλία για την Ελισάβετ Τυδώρ

• A Crown for Elizabeth από τη Mary M. Luke (1970)
• Gloriana: The Years of Elizabeth I από την Mary M. Luke (1973) ISBN 0-698-10543-5
• Elizabeth I (1η Έκδοση 1988, 2η Έκδοση 2000) από τον Christopher Haigh ISBN 0-582-47278-4
• Queen Elizabeth I: A Biography από J.E. Neale (1957) ISBN 0-89733-362-4
• Elizabeth I: The Shrewdness of Virtue από τον Jasper Godwin Ridley (Μάιος 1989) ISBN 0-88064-110-X
• Elizabeth I από την Anne Somerset (1991) ISBN 0-385-72157-9.
• Elizabeth: The Struggle for the Throne από τον David Starkey (2000) ISBN 0-06-095951-7
• Historical Dictionary of the Elizabethan World: Britain, Ireland, Europe, and America από τον John A. Wagner (Ιούλιος 1999) ISBN 1-57356-200-9
• The Life of Elizabeth I από την Alison Weir (Αύγουστος 1998) ISBN 0-345-40533-1
• Elizabeth I — A Tudor Queen (Focus on Tudor Life S.), από την Liz Goglery (Μάρτιος 2006) ISBN 0-7496-6449-5
• Elizabeth I CEO: Strategic Lessons from the Leader Who Built an Empire από τον Alan Axelrod (Απρίλιος 2002) ISBN 0-7352-0357-1
• Behind the Mask: The Life of Queen Elizabeth I από την Jane Resh Thomas (Οκτώβριος 1998) ISBN 0-395-69120-6
• Elizabeth I: Queen Of Tudor England από την Myra Weatherly (Αύγουστος 2005)
• The Virgin Queen: Elizabeth I, Genius of the Golden Age από τον Christopher Hibbert (Μάιος 1992) ISBN 0-201-60817-0
• All the Queen's Men: The World of Elizabeth I από τον Peter Brimacombe (Ιούλιος 2000) ISBN 0-312-23251-9
• Elizabeth Tudor: Portrait of a Queen από Lacey Baldwin Smith (Φεβρουάριος 1977) ISBN 0-316-80153-4
• Elizabeth and Leicester από την Elizabeth Jenkins (Οκτώβριος 2002) ISBN 1-84212-560-5
• Elizabeth Tudor and Mary Stuart: Two Queens in One Isle από την Alison Plowden (Οκτώβριος 1984) ISBN 0-389-20518-4
• Elizabeth and Mary: Cousins, Rivals, Queens από την Jane Dunn (Ιανουάριος 2005) ISBN 0-375-70820-0
• England's Elizabeth: An Afterlife in Fame and Fantasy από Nicola J. Watson and Michael Dobson (Νοέμβριος 2002) ISBN 0-19-818377-1
• Gloriana: The Years of Elizabeth I από την Mary Irwin (Ιούλιος 1996) ISBN 0-8317-5612-8
• The Reign of Elizabeth (1558-1603) από J. B. Black (Δεύτερη Έκδοση, 1959, ανατύπωση 1994) ISBN 0-19-285293-0 (Μέρος της σειράς Oxford History of England, που εξέδωσε ο Sir George Clark)
• The Later Tudors: England 1547-1603 από Penry Williams (Μάιος 1998) ISBN 0-19-288044-6 (Μέρος της σειράς New Oxford History of England)
• The Long Reign of Elizabeth I από τον David Hume, 1754-62, ανατύπωση 1984) ISBN 0-86597-031-9
• Elizabeth and Essex: A Tragic History από Lytton Strachey (2002) ISBN 0-15-602761-5

Η Ελισάβετ Τυδώρ σε λογοτεχνικά βιβλίαα]

• Legacy από την Susan Kay (1985) ISBN 0-517-56064-X
• To Shield the Queen, σειρά βιβλίων από την Fiona Buckley
• I, Elizabeth από την Rosalind Miles (1994) ISBN 0-385-47160-2
• Virgin: Prelude to the Throne: από Robin Maxwell (2001) ISBN 0-7432-0485-9
• The Virgin's Lover από την Philippa Gregory (Νοεμβριος 2004) ISBN 0-7432-5615-8
• The Queen's Fool από την Philippa Gregory (Φεβρουάριος 2004) ISBN 0-7432-4607-1
• My Enemy the Queen από την Victoria Holt (Δεκέμβριος 1982) ISBN 0-449-20239-9
• Much Suspected of Me από την Maureen Peters (Ιούλιος 1991) ISBN 0-7451-1345-1
• The Queen and the Gypsy από την Constance Heaven (Ιούλιος 1991) ISBN 0-7451-1345-1
• Elizabeth I: Red Rose of the House of Tudor, England, 1544 (The Royal Diaries Series) από την Kathryn Lasky (Ιούνιος 1999) Juvenile Fiction (ηλικίες 9-12) ISBN 0-590-68484-1
• Queen Elizabeth I: A Children's Picture Book από τον Richard Brassey (Απρίλιος 2005) ISBN 1-84255-233-3
• Queen Elizabeth I: and Her Conquests από την Margret Simpson (2006) ISBN 0-439-95575-0
• Beware, Princess Elizabeth (Young Royals series) από την Carolyn Meyer (2001) ISBN 0-15-204556-2

1. ^{Άλμα πάνω, στο:}

Πηγές

• Adams, Simon: Leicester and the Court: Essays in Elizabethan Politics Manchester: Manchester University Press 2002 ISBN 0719053250
• Black, J. B. The Reign of Elizabeth: 1558–1603. Oxford: Clarendon, (1936) 1945. 
• Chamberlin, Frederick: Elizabeth and Leycester Dodd, Mead & Co. 1939
• Collinson, Patrick. "The Mongrel Religion of Elizabethan England." Elizabeth: The Exhibition at the National Maritime Museum. Susan Doran (ed.). London: Chatto and Windus, 2003. ISBN 0701174765.
• Croft, Pauline. King James. Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan, 2003. ISBN 0333613953.
• Davenport, Cyril. English Embroidered Bookbindings. Alfred Pollard (ed.). London: Kegan Paul, Trench, Trübner and Co., 1899. 
• Dobson, Michael; and Nicola Watson. "Elizabeth's Legacy". Elizabeth: The Exhibition at the National Maritime Museum. Susan Doran (ed.). London: Chatto and Windus, 2003.ISBN 0701174765.
• Doran, Susan: Monarchy and Matrimony: The Courtships of Elizabeth I Routledge 1996 ISBN 0415119693
• Doran, Susan. "The Queen's Suitors and the Problem of the Succession." Elizabeth: The Exhibition at the National Maritime Museum. Susan Doran (ed.). London: Chatto and Windus, 2003. ISBN 0701174765.
• Edwards, Philip. The Making of the Modern English State: 1460–1660. Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan, 2004. ISBN 031223614X.
• Flynn, Sian; and David Spence. "Elizabeth's Adventurers". Elizabeth: The Exhibition at the National Maritime Museum. Susan Doran (ed.). London: Chatto and Windus, 2003.ISBN 0701174765.
• Frieda, Leonie. Catherine de Medici. London: Phoenix, 2005. ISBN 0173820390.
• Goldsworthy, J.D.: The Sovereignty of Parliament Oxford UP 1999 ISBN 0198268939
• Gristwood, Sarah: Elizabeth and Leicester Bantam Books 2008 ISBN 9780553817867
• Guy, John. My Heart is My Own: The Life of Mary Queen of Scots. London and New York: Fourth Estate, 2004. ISBN 184115752X.
• Haigh, Christopher. Elizabeth I. Harlow (UK): Longman Pearson, (1988) 1998 edition. ISBN 0582437547.
• Hammer, P.E.J.: The Polarisation of Elizabethan Politics: The Political Career of Robert Devereux, 2nd Earl of Essex, 1585-1597 Cambridge UP 1999 ISBN 0521019419
• Hasler. P. W (ed). History of Parliament. House of Commons 1558–1603 (3 vols). London: Published for the History of Parliament Trust by H.M.S.O., 1981. ISBN 0118875019.
• Haynes, Alan: The White Bear: The Elizabethan Earl of Leicester London: Peter Owen 1987 ISBN 0720606721
• Hogge, Alice. God's Secret Agents: Queen Elizabeth's Forbidden Priests and the Hatching of the Gunpowder Plot. London: HarperCollins, 2005. ISBN 0007156375.
• Hume, Martin: The Courtships of Queen Elizabeth London: Eveleigh Nash & Grayson 1904
• Hunt, Alice: The Drama of Coronation: Medieval Ceremony in Early Modern England, Cambridge: Cambridge University Press, 2008
• Jenkins, Elizabeth: Elizabeth and Leicester The Phoenix Press 2002 ISBN 1842125605
• Kenyon, John: The History Men: The Historical Profession in England since the Renaissance London: Weidenfeld & Nicolson 1983 ISBN 0297782541
• Lacey, Robert: Robert Earl of Essex: An Elizabethan Icarus London: Weidenfeld & Nicolson 1971 ISBN 0297003208
• Loades, David. Elizabeth I: The Golden Reign of Gloriana. London: The National Archives, 2003. ISBN 1903365430.
• Lockyer, Roger. Tudor and Stuart Britain 1471-1714. Third Edition, 2004. London: Pearson.
• McGrath, Patrick: Papists and Puritans under Elizabeth I London: Blandford Press, 1967.
• Neale, J.E.: Queen Elizabeth I: A Biography. London: Jonathan Cape, (1934) 1954 reprint. 
• Parker, Geoffrey: The Grand Strategy of Philip II Yale University Press 2000 ISBN 0300082738
• Richardson, Ruth Elizabeth: Mistress Blanche: Queen Elizabeth I's Confidante, Logaston Press 2007
• Rowse, A. L. The England of Elizabeth. London: Macmillan, 1950. 
• Sams, Conway: The Conquest of Virginia: the Forest Primeval. An Account Based on Original Documents New York and London: G.P. Putnam's Sons 1916
• Somerset, Anne. Elizabeth I. London: Phoenix, (1991) 1997 edition. ISBN 0385721579.
• Starkey, David. "Elizabeth: Woman, Monarch, Mission." Elizabeth: The Exhibition at the National Maritime Museum. Susan Doran (ed.). London: Chatto and Windus, 2003.ISBN 0701174765.
• Stewart, George: Names on the Land: A Historical Account of Place-Naming in the United States New York: Random House 1945
• Strong, Roy. Gloriana: The Portraits of Queen Elizabeth I. London: Pimlico, (1987) 2003. ISBN 071260944X.
• Strong, R.G.; van Dorsten, J.A.: Leicester's Triumph Oxford University Press 1964
• Weir, Alison. Elizabeth the Queen. London: Pimlico, (1998) 1999 edition. ISBN 0712673121.
• Williams, Neville. The Life and Times of Elizabeth I. London: Weidenfeld & Nicolson, 1972. ISBN 0297831682.
• Willson, David Harris. King James VI & I. London: Jonathan Cape, (1956) 1963. ISBN 0224605720.
• Wilson, Derek: Sweet Robin: A Biography of Robert Dudley Earl of Leicester 1533-1588 London: Hamish Hamilton 1981 ISBN 0241101492

Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας Οίκος των Τυδόρ Γέννηση: 7 Σεπτεμβρίου 1533 Θάνατος: 24 Μαρτίου 1603
Βασιλικοί τίτλοι
Προκάτοχος Μαρία Α' και Φίλιππος	Βασίλισσα της Αγγλίας και της Ιρλανδίας 17 Νοεμβρίου 1558 – 24 Μαρτίου 1603	Διάδοχος Ιάκωβος Α'