Τόμυρις

Η Τόμυρις (λέγεται επίσης Θόμυρις, Τομρίς) ήταν βασίλισσα των Μασσαγετών. Οι Μασσαγέτες ήταν μια ομοσπονδία αρχαίων νομαδικών Ιρανικών λαών, αποτελούμενη από ποιμένες-νομάδες, στη κεντρική Ασία ανατολικά της Κασπίας θάλασσας. Σήμερα αυτή η περιοχή ανήκει στο Τουρμενιστάν, Αφγανιστάν, δυτικό Ουζμπεκιστάν και νότιο Καζακστάν. Οι Μασσαγέτες είχαν πολλά κοινά με τους Σκύθες.

Η Τόμυρις ηγήθηκε του στρατού της, αμυνόμενη κατά των επιθέσεων του Κύρου του Μεγάλου, βασιλιά της Περσικής αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών, τον οποίο νίκησε και σκότωσε σε μάχη το 530 π.χ. (αν και αυτό κατά τον Ηρόδοτο ήταν μια από τις πολλές εκδοχές θανάτου του Κύρου του Μέγα). Την Τόμυρι, εκτός από τον Ηρόδοτο, μνημονεύουν και οι Στράβων, Πoλύαινoς και Κασσιόδωρος.

Το επίλεκτο σώμα του στρατού των Μεσσαγετών ήταν οι Σάκα, τοξότες ιππείς. Οι Σάκα ήταν πολύ αποτελεσματικοί στη μάχη, διότι διέθεταν ταχύτητα και μπορούσαν να σκοτώσουν από απόσταση τους εχθρούς. Τα άλογα των Σάκα έφεραν ελαφρά πανοπλία, καθώς και οι αναβάτες τοξότες.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες Ελλήνων ιστορικών, ο Κύρος αφού υπέταξε τους Βαβυλώνιους, θέλησε να υποτάξει και τους Μασσαγέτες. Κατά τον Ηρόδοτο, ζήτησε σε γάμο την Τόμυρι, αλλά αυτή απέρριψε την πρότασή του. Ο Κύρος προήλασε, πέρασε τον ποταμό Άραξη και, κατά συμβουλήν του Κροίσου που μετά την αιχμαλωσία του ήταν πια σύβουλος του Κύρου, έστησε παγίδα στους Μασσαγέτες ως ακολούθως: οι Πέρσες άφησαν πίσω τους ένα φαινομενικά εγκαταλελειμμένο στρατόπεδο, το οποίο θα περιείχε πολύ κρασί. Το κρασί στην πραγματικότητα περιείχε χασίς και γάλα φοράδας που είχε υποστεί ζύμωση. Οι ποιμενικοί Μασσαγέτες, οι οποίοι δεν είχαν συνηθίσει να πίνουν κρασί, όταν θα το έπιναν θα έπεφταν σε λήθαργο.Και έτσι έγινε. Οι Πέρσες επιτέθηκαν ενώ οι αντίπαλοι τους ήταν ανίκανοι και έτσι, νικώντας της δυνάμεις των Μεσσαγετών συνέλαβαν τον γιο της βασίλισσας, Σπαργαπίση, ο οποίος ήταν αρχηγός του στρατεύματος εκείνου των Μασσαγετών. Η Τόμυρις έστειλε μήνυμα στον Κύρο κατηγορώντας τον για δολιότητα και ζητώντας του να αποχωρήσει από την χώρα της και να του αποδώσει τον γιο της. Απείλησε δε ότι αν δεν τα έκανε αυτά ο Κύρος, θα τον χόρταινε αίμα.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Σπαργαπίσης, όταν συνήλθε από την μέθη και είδε την καταστροφή του στρατού του, ζήτησε από τον Κύρο να του λύσει τα δεσμά και αμέσως αυτοκτόνησε.

Η Τόμυρις επιτέθηκε τότε με όλες τις δυνάμεις της στον Κύρο. Στη μάχη που ακολούθησε, οι Μασσαγέτες επικράτησαν, και οι Πέρσες ηττήθηκαν με μεγάλες απώλειες. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Κύρος σκοτώθηκε και η Τόμυρις βρήκε το πτώμα του, το αποκεφάλισε και στη συνέχεια τον σταύρωσε. Λέγεται ότι το κεφάλι του Κύρου το έβαλε σε ένα ασκό γεμάτο με ανθρώπινο αίμα λέγοντας : "Αιχμαλώτισες τον γιο μου με δόλο, μου ρήμαξες την ζωή αν και σε νίκησα. Όπως σε απείλησα, θα σε χορτάσω αίμα".