Aλεξάνδρα Πασχαλίδου - Mωρέττη

Η Aλεξάνδρα Πασχαλίδου-Μωρέτη (1912-2010) ήταν διακεκριμένη Ελληνίδα αρχιτέκτονας, ζωγράφος και γλύπτρια.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1912, ωστόσο στα επίσημα έγγραφα φαίνεται ως ημερομηνία γέννησης το 1915. Ήταν η μικρότερη κόρη του επιχειρηματία Κωνσταντίνου Πασχαλίδη και της κατασκευάστριας κούκλων Δέσποινας Παππά. Το 1922 η οικογένεια της εγκαταλείπει την Κωνσταντινούπολη με αρχικό σταθμό τη Βάρνα της Βουλγαρίας, μετέπειτα τη Θεσσαλονίκη και τέλος την Αθήνα όπου και θα εγκατασταθεί οριστικά το 1925.
Ανατράφηκε σε ένα αστικό οικογενειακό περιβάλλον που ήδη είχε βγάλει αρχιτέκτονες και  ζωγράφους από την προηγούμενη γενιά. Η δική της γενιά (56 πρώτα ξαδέρφια) ανέδειξε πολλούς καλλιτέχνες όπως ο γλύπτης Γιάννης Παππάς και οι ζωγράφοι Ελένη Παγκάλου, Ανδρέας Βουρλούμης και Ελένη Πασχαλίδου (αδελφή της και μετέπειτα σύζυγος του γλύπτη Γιώργου Ζογγολόπουλου).

Φοίτησε αρχικά στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο Κωνσταντινουπόλεως και με την εγκατάστασή της στην Αθήνα συνέχισε τις γυμνασιακές σπουδές της στο Α’ Γυμνάσιο Θηλέων. Το 1932 εισήχθη στην αρχιτεκτονική σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου από όπου αποφοίτησε το 1936 ως η έβδομη κατά χρονολογική σειρά γυναίκα αρχιτέκτονας στην Ελλάδα.
Το 1936, μετά την αποφοίτησή της ανέλαβε μαζί με τους συμφοιτητές της Δημήτρη Μωρέτη (μετέπειτα σύζυγός της) και Γιώργο Γιαννουλλέλη, την εκπόνηση εργασίας σχετικά με τη συστηματική μελέτη και αποτύπωση της αρχιτεκτονικής και της λαϊκής τέχνης των ελληνικών σπιτιών υπό την επίβλεψη του καθηγητή του ΕΜΠ Δημήτρη Πικιώνη. Κατά αυτόν τον τρόπο, η Μωρέτη θα συμμετάσχει στην πρώτη καταγραφή της παραδοσιακής λαϊκής αρχιτεκτονικής και διακόσμησης των σπιτιών του 18ου και 19ου αιώνα στις περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Θεσσαλίας, της Πίνδου και των Κυκλάδων.
Η εργασία αυτή κράτησε δύο χρόνια και το υλικό που συγκεντρώθηκε παρουσιάστηκε αρχικά το 1938 στην αίθουσα Στρατηγοπούλου  και τον ίδιο χρόνο στο Ζάππειο. Την ίδια περίοδο υπήρξε δραστήριο μέλος του συλλόγου «Ελληνική Λαϊκή Τέχνη» όπου συμμετείχαν μεταξύ άλλων η Ναταλία Μελά (πρόεδρος), ο Φίλιππος Δραγούμης, η Αγγελική Χατζημιχάλη και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Το διάστημα 1948-1949 θα εκδοθούν από τον συγκεκριμένο σύλλογο οι δύο πρώτοι τόμοι της μελέτης της Μωρέτη και των συμφοιτητών της, με τίτλο «Αρχοντικά της Καστοριάς» (1948) και «Σπίτια της Ζαγοράς» (1949). Αργότερα το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας αυτής κατατέθηκε στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Ελλάδας, το οποίο εξέδωσε με βάση αυτό το υλικό τους τόμους «Αρχοντικά της Κοζάνης» και «Αρχοντικά της Σιάτιστας».
Το 1938 οργανώνει το Ελληνικό Περίπτερο στη Διεθνή έκθεση του Βερολίνου. Το επόμενο έτος, μαζί με τον Δημήτρη Μωρέτη, σχεδιάζει και επιμελείται, για το Υπουργείο Τύπου και Τουρισμού, το Ελληνικό Περίπτερο στην Παγκόσμια Έκθεση της Νέας Υόρκης. Το περίπτερο, το οποίο διακοσμήθηκε από τον Γεράσιμο Στέρη και περιλάμβανε μεταξύ άλλων πίνακα του Νίκου Εγγονόπουλου, βραβεύτηκε από το δήμαρχο της πόλης. Το ζεύγος Μωρέτη θα συνεχίσει τον σχεδιασμό και την οργάνωση των ελληνικών περιπτέρων (135 συνολικά) σε διεθνείς εκθέσεις, προβάλλοντας επίσης το έργο διάφορων Ελλήνων καλλιτεχνών όπως ο Νίκου Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Σπύρος Βασιλείου και η Βούλα Παπαϊωάννου μέχρι το 1969, όταν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας δήλωσαν την παραίτησή τους από το ελληνικό δημόσιο.

Κατά τη γερμανική κατοχή συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση. Την ίδια περίοδο οργάνωσε μαζί με τον Δημήτρη Μωρέτη στην οικία τους σειρά διαλέξεων αρχιτεκτονικού περιεχόμενου. Μετά την απελευθέρωση επισκέφτηκε για λογαριασμό της Γενικής Γραμματείας Τουρισμού διάφορα μέρη ανά την χώρα, καταγράφοντας τις καταστροφές και από το 1951 εργάστηκε για την ανασυγκρότηση των εγκαταστάσεων της ΔΕΘ. Μαζί με τον σύζυγό της μελέτησε και κατασκεύασε έργα τουριστικού ενδιαφέροντος όπως ξενοδοχεία, ξενώνες, ορειβατικά καταφύγια και εγκαταστάσεις ιαματικών λουτρών ανά την Ελλάδα. Από το 1970 μέχρι και τη συνταξιοδότηση της το 1976, ασχολήθηκε διάφορα αρχιτεκτονικά έργα (ανεγέρσεις αθλητικών κέντρων, ναών, ιδιωτικών κτιρίων κλπ).
Από την δεκαετία του 1970 ξεκινάει η ενασχόληση της Μωρέτη με τη γλυπτική, δημιουργώντας γλυπτά με κύρια υλικά τον πηλό και τον ορείχαλκο. Παράλληλα ασχολήθηκε και με τη ζωγραφική.
Παράλληλα δημοσίευσε σειρά άρθρων και μελετών για τη λαϊκή τέχνη, την εσωτερική διακόσμηση, τις Διεθνείς και Παγκόσμιες Εκθέσεις κλπ. Έδωσε πολλές διαλέξεις, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και έντυπες, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές συνεντεύξεις με θέματα σχετικά με τη γυναίκα και την ελληνική αρχιτεκτονική, παραδοσιακή και σύγχρονη
Υπήρξε μέλος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, της Αρχιτεκτονικής Εταιρίας, της Διεθνούς Ενώσεως Αρχιτεκτόνων / U.I.A. / MOUVEMENT EUROPEEN / Εθνικό Συμβούλιο Ελλάδας/ SOCIETE EUROPEENNE DE CULTURE / Βενετία. Ήταν, επίσης, μέλος των Διοικητικών Συμβουλίων της Χ.Ε.Ν. Ελλάδας, του Συλλόγου Επιστημόνων Γυναικών, του Συλλόγου Γραμμάτων και Τεχνών και του συλλόγου οι Φίλοι των Αθηνών. Μιλούσε αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά. Το αρχείο της Μωρέτη και του συζύγου της φυλάσσεται από τα παιδιά τους. Μέρος του έχει δωριθεί από την ίδια στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Ελλάδος, στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο και στο Μουσείο Μπενάκη – Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής.
Πέθανε στην Αθήνα στις 11 Αυγούστου 2010.

Τιμές - Διακρίσεις

Το 1938 τιμήθηκε με μετάλλιο κατά τη διάρκεια της Παγκόσμιας Έκθεσης του Βερολίνου και τον επόμενο χρόνο αναγορεύτηκε τιμητικά επίτιμος πολίτης της πόλης της Νέας Υόρκης. Για τη δράση της επί Κατοχής τιμήθηκε με το μετάλλιο της Εθνικής Αντίστασης. Το 1950 τιμήθηκε από τη ΔΕΘ ενώ το 1996 βραβεύτηκε για τη συνολική της προσφορά από τη Νομαρχία Αθηνών. Ανάλογη βράβευση έλαβε τα έτη 2000 και 2007 από την Ένωση Ελληνίδων Μηχανικών. Από το 2006 μέχρι και το θάνατό της ήταν αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Γεωργίου Ζογγολόπουλου.

Προσωπική ζωή

Ήταν παντρεμένη από το 1939 με τον αρχιτέκτονα και ποιητή Δημήτρη Μωρέτη τον οποίο γνώρισε κατά τη διάρκεια των σπουδών της στο ΕΜΠ. Μαζί απέκτησαν δύο παιδιά. Αδελφές της ήταν η ζωγράφος Ελένη Πασχαλίδου- Ζογγολοπούλου, η κατασκευάστρια κούκλας Λιλή Πασχαλίδου - Θεοδωρίδου και η Δανάη Πασχαλίδου - Νικολαϊδη.