Μαίρη Λίκι

 Η Μαίρη Λίκι (Mary Leakey, το γένος Νικόλ, Λονδίνο, 6 Φεβρουαρίου 1913 – Ναϊρόμπι, 9 Δεκεμβρίου 1996) ήταν Βρετανή αρχαιολόγος και παλαιοανθρωπολόγος που έκανε πολυάριθμες κομβικές ανακαλύψεις σχετικά με την προέλευση του ανθρώπου και την αποκάλεσαν «η γυναίκα που ανακάλυψε τους προγόνους μας». Τα ευρήματά της κοινοποιήθηκαν και δημοσιεύθηκαν από τον σύζυγό της Λούις Λίκι.

 

Η ζωή της

Η Μαίρη Ντάγκλας Λίκι γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1913. Πατέρας της ήταν ο ζωγράφος Ερσκίν Νικόλ που προέρχονταν από οικογένεια ζωγράφων ενώ μητέρα της ήταν η Σεσίλια Μάριον Φρερ που κατάγονταν από τον ιστορικό προϊστορίας Τζον Φρερ που το 1797 ήταν ο πρώτος που είχε αναγνωρίσει πως ορισμένα πέτρινα θραύσματα από τη Λίθινη Εποχή ήταν πρωτόγονα εργαλεία και όπλα. Ο πατέρας της Μαίρη Λίκι της ενέπνευσε από νωρίς μία μεγάλη αγάπη για τη ζωγραφική ενώ την πήγαινε να δει τις σπηλαιογραφίες στο Φοντ ντε Γκομ και το Λα Μουθ καθώς και τα πέτρινα και κοκάλινα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι προϊστορικοί άνθρωποι. Αυτά τα προϊστορικά έργα τέχνης την έκαναν να στραφεί προς την αρχαιολογία, τις ανασκαφές, τη ζωγραφική και την προϊστορία. Σε ηλικία 17 ετών εργάστηκε ως σχεδιάστρια σε μία αρχαιολογική ανασκαφή στην Αγγλία.

Σπουδές

Η Μαίρη Λίκι είπε κάποτε πως δεν είχε την υπομονή να σπουδάσει και γι΄αυτό την απέβαλλαν από δύο σχολεία. Παρακολουθούσε όμως διαλέξεις αρχαιολογίας, γεωλογίας και προϊστορίας στο Μουσείο του Λονδίνου και στο University College του Λονδίνου ενώ κατά τη διάρκεια της ζωής της έλαβε διάφορα τιμητικά πτυχία ως αναγνώριση των επιτευγμάτων της στον τομέα της παλαιοανθρωπολογίας καθώς και ένα τιμητικό διδακτορικό από το πανεπιστήμιο του Βιτβάτερστραντ της Νοτίου Αφρικής.

Ο γάμος της και οι διαφωνίες σχετικά με τις μεθόδους έρευνας

Το 1933 ο παλαιοντολόγος Λούις Λίκι την προσέγγισε λόγω της μεγάλης φήμης που είχε αποκτήσει εκείνη ως εικονογράφος προκειμένου να εικονογραφήσει το βιβλίο του «Οι Πρόγονοι του Αδάμ» (1934). Πολύ σύντομα η Μαίρη Λίκι και ο Λούις Λίκι ανέπτυξαν προσωπική σχέση παρά το γεγονός πως ο Λούις Λίκι τότε ήταν παντρεμένος. Τελικά ο Λίκι πήρε διαζύγιο και το 1937 παντρεύτηκε τη Μαίρη Λίκι. Από τότε ξεκίνησαν να εργάζονται σαν ομάδα στην Κένυα και την Τανζανία ενώ έκαναν και τρεις γιους, τον Τζόναθαν, τον Ρίτσαρντ και τον Φίλιπ.

Η Μαίρη Λίκι με τον σύζυγό της Λούις Λίκι.

Παρά το γεγονός πως εργάζονταν με τον σύζυγό της ως ομάδα οι περισσότερες και πιο σημαντικές ανακαλύψεις έγιναν από εκείνη καθώς εκείνη εργάζονταν κατά κύριο λόγο στις ανασκαφές ενώ ο Λούις Λίκι είχε αναλάβει περισσότερο τις δημόσιες σχέσεις, τις διαλέξεις και την προσέλκυση χρηματοδοτήσεων. Ο γιος της Ρίτσαρντ Λίκι περιέγραψε αργότερα: «Η αφοσίωσή της στη λεπτομέρεια και την τελειότητα έφτιαξε την καριέρα του πατέρα μου. Δεν θα είχε γίνει γνωστός χωρίς εκείνη. Ήταν περισσότερο οργανωμένη και δομημένη και περισσότερο τεχνική. Εκείνος ήταν περισσότερο ενθουσιώδης, ένας μάγος.» Αυτός ο καταμερισμός εργασίας οδήγησε στο να παίρνει κυρίως εκείνος τη δόξα για τα ευρήματα της συζύγου του, κάτι που για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν ενοχλούσε τη Μαίρη Λίκι που προτιμούσε να εργάζεται ανενόχλητη και χωρίς αντιπερισπασμούς, τουλάχιστον μέχρι την εποχή που διάφοροι κραδασμοί στην προσωπική τους σχέση άρχισαν να επηρεάζουν και την επαγγελματική τους συνεργασία. Οι επιστημονικές και συστηματικές μέθοδοι που χρησιμοποιούσε στη εργασία της έγιναν πρότυπο για την αρχαιολογική έρευνα ενώ όσο περνούσε ο καιρός τόσο περισσότερο κατέκρινε τις εντυπωσιακές και σε μεγάλο βαθμό αυθαίρετες υποθέσεις του συζύγου της σχετικά με τα ευρήματά τους και άρχισε να κρατά επιστημονική απόσταση από αυτές. Τελικά η Μαίρη Λίκι απομακρύνθηκε συναισθηματικά από τον σύζυγό της  με αφορμή κάποια επιστημονική ερμηνεία του που εκείνη θεωρούσε αβάσιμη ενώ ζήτησε να αφαιρεθεί το όνομά της από το άρθρο σχετικά με την ανακάλυψη του διάσημου ανθρωπίδα που ονομάστηκε «Λούσι» ακριβώς για τον ίδιο λόγο.

Σημαντικά ευρήματα

Το 1948 έκανε την πρώτη μεγάλη της ανακάλυψη όταν βρήκε τμήμα του κρανίου ενός Proconsul africanus. Tο εύρημα ηλικίας πάνω από 18 εκ. ετών θεωρήθηκε εξαιρετικά σημαντικό γιατί ήταν το πρώτο είδος πρωτευόντων που ανακαλύφθηκε στο Μειόκαινο και άλλαξε το χρονοδιάγραμμα της ανθρώπινης εξέλιξης.

Το 1959, και ενώ ο σύζυγός της ήταν άρρωστος και δεν συμμετείχε στις ανασκαφές, έκανε ακόμα μια μεγάλη ανακάλυψη όταν βρήκε μέρος του κρανίου ενός άγνωστου μέχρι τότε ανθρωπίδα που αργότερα ονομάστηκε Zinjanthropus boisei ενώ σήμερα ονομάζεται Australopithecus boisei. Η ανακάλυψη αυτή έδειξε πως το ανθρώπινο είδος βρίσκονταν στην Αφρική πριν από τουλάχιστον 2 εκ. χρόνια. Αυτή η ανακάλυψη έγινε «η απαρχή της μοντέρνας παλαιοανθρωπολογίας» καθώς απέκτησε τεράστια δημοσιότητα και τόνωσε το παγκόσμιο ενδιαφέρον για την έρευνα των απαρχών του ανθρώπινου είδους.

Η Μαίρη Λίκι με τον σύζυγό της Λούις Λίκι εργάζονται.

Την δεκαετία του ’60 ανακάλυψε τα απολιθωμένα οστά ενός Homo habilis, ένα είδος ανθρωπίδα που έζησε πριν από 1,4 και 2,3 εκ. έτη και εμφανίστηκε κατά την Γελασιανή περίοδο της Πλειστοκαίνου. Το εύρημα των Λίκι έδειξε επίσης πως οι ανθρωπίδες γνώριζαν πώς να κατασκευάζουν εργαλεία ήδη από εκείνη την εποχή και ο Homo habilis έγινε ο αρχαιότερος γνωστός ανθρωπίδας που είχε την ικανότητα κατασκευής εργαλείων.

Μετά τον θάνατο του Λούις Λίκι το 1972 η Μαίρη Λίκι συνέχισε να εργάζεται μόνη της και το 1979 έκανε αυτό που η ίδια αποκάλεσε «τη μεγαλύτερη ανακάλυψη της καριέρας της» όταν βρήκε απολιθωμένες πατημασιές ανθρωπίδων στο Λαετόλι της Τανζανίας ηλικίας 3,6 εκ. ετών . Η ανακάλυψη αυτή ήταν η πρώτη απόδειξη στην ιστορία της επιστήμης φυσικής δραστηριότητας των προγόνων του ανθρώπινου είδους και άλλαξε τις υποθέσεις που επικρατούσαν μέχρι τότε για τα πρωτεύοντα ενώ έδειξε πως περπατούσαν όρθια στα δύο πόδια κάτι που μετέφερε την έναρξη του όρθιου βαδίσματος για τα ανθρώπινα όντα πολύ πιο πίσω από ότι πίστευε η επιστημονική κοινότητα μέχρι τότε.

Την ίδια εποχή η Μαίρη Λίκι ανακάλυψε τα υπολείμματα 25 ειδών πρώιμων ανθρωπίδων καθώς και 15 νέα είδη προϊστορικών ζώων.

Θάνατος

Η Μαίρη Λίκι τελικά αποσύρθηκε από την ενεργή έρευνα το 1983 και πέθανε το 1996 στο Ναϊρόμπι της Κένυας σε ηλικία 83 ετών.

Δημοσιεύσεις

Η Μαίρη Λίκι σε διάλεξή της με τους Τζον Έμπερχαρντ (αριστερά) και Ντόναλντ Φρέντρικσον (δεξιά).

Το 1979 έγραψε το βιβλίο «Olduvai Gorge: My Search for Early Man» στο οποίο περιέγραφε τις εμπειρίες της στην παλαιοανθρωπολογία. Το 1984 επίσης εξέδωσε ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο με τίτλο «Disclosing the Past». Όλες της οι ανακαλύψεις δημοσιεύθηκαν από το σύζυγό της Λούις Λίκι με το δικό του όνομα.

Η κληρονομιά της

Η Μαίρη Λίκι ήταν μια από τους σημαντικότερους παλαιανθρωπολόγους όλων των εποχών και οι ανακαλύψεις της άλλαξαν τον τρόπο που οι άνθρωποι έβλεπαν την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Το έργο της μετέφερε την κοιτίδα των σύγχρονων ανθρώπων από τη Νότια στην Ανατολική Αφρική ενώ η ανακάλυψη των ιχνών στο Λαετόλι της Τανζανίας αποκάλυψε πόσο πίσω στον χρόνο εμφανίστηκε το βάδισμα σε όρθια θέση, χαρακτηριστικό που θεωρείται κρίσιμης σημασίας για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και την εμφάνιση του σύγχρονου ανθρώπου. Επίσης τα πολυάριθμα προϊστορικά εργαλεία που ανακάλυψε επέτρεψαν στους επιστήμονες να σχηματίσουν καλύτερη εικόνα για την καθημερινότητα των προϊστορικών ανθρώπων και ανθρωπίδων και να προσεγγίσουν πιο καθαρά το ερώτημα του πότε και που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά ανθρωπίδες που περπατούσαν σε όρθια θέση.

Ο γιος της Ρίτσαρντ Λίκι, υπό την εκπαίδευσή της, έγινε κι εκείνος παλαιοντολόγος με σημαντικό έργο όπως και η γυναίκα του Μοβ Λίκι η οποία το 1995 ανακάλυψε τα υπολείμματα ενός νέου είδους ανθρωπίδα που έζησε πριν από 4 εκ. χρόνια, του λεγόμενο Australopithecus anamensis, που θεωρούνται τα αρχαιότερα υπολείμματα ανθρωπίδα που περπατούσε σε όρθια θέση.

Βραβεύσεις

Η Μαίρη Λίκι δεν έλαβε ποτέ επίσημη εκπαίδευση αλλά την απονεμήθηκαν διάφορα τιμητικά πτυχία λόγω της εξαιρετικής της συνεισφοράς στον τομέα της παλαιοανθρωπολογίας ενώ το 1969 έλαβε τιμητικό διδακτορικό από το πανεπιστήμιο του Βιτβάτερστραντ της Νοτίου Αφρικής.

Της απονεμήθηκαν διάφορα μετάλλια από το National Geographic Society, το Geological Society του Λονδίνου και τη Σουηδική Βασιλική Ακαδημία Επιστημών.