Μαργαρίτα Λυμπεράκη

 

Η Μαργαρίτα Λυμπεράκη (1919- 24 Μαΐου 2001) ήταν Ελληνίδα πεζογράφος και θεατρική συγγραφέας.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 1945 έζησε για μεγάλα διαστήματα στο Παρίσι. Έγραψε πεζά και θεατρικά έργα στα ελληνικά και τα γαλλικά. Το μυθιστόρημά της "Τα ψάθινα καπέλα" (1946) διασκευάστηκε για την τηλεόραση. Άλλα έργα της: "Τα δέντρα" (1945), "Η γυναίκα του Κανδαύλη" (1955), "Ο άλλος Αλέξανδρος" (1970), "Το μυστήριο" (1976) κ.ά.

Έγραψε το σενάριο για την πρώτη ταινία του Νίκου Κούνδουρου Μαγική Πόλις το 1954, σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι, μια ταινία σταθμός για τον ελληνικό κινηματογράφο. Το 1962 έγραψε το σενάριο της ταινίας Φαίδρα, βασισμένη στην τραγωδία του Ευριπίδη Ιππόλυτος που αφηγείται το παράνομο ερωτικό πάθος της Φαίδρας, συζύγου του Θησέα, για τον γιο του Ιππόλυτο, σε σηνοθεσία Ζυλ Ντασσέν, μουσική Μίκης Θεοδωράκη και πρωταγωνιστές την Μελίνα Μερκούρη και τον Άντονι Πέρκινς.

Πέθανε το 2001 στην Αθήνα. Κόρη της ήταν η πεζογράφος Μαργαρίτα Καραπάνου. 

Η μαθηματικός Χριστίνα Καραποντίνη στο pelop.gr γράφει:

"Γεννήθηκε το 1919 στην Αθήνα. Παππούς της ήταν ο εκδότης Γεώργιος Φέξης, ο οποίος της μετέδωσε την αγάπη του για τα βιβλία. Αδελφή της ήταν η γλύπτρια Αγλαΐα Λυμπεράκη, σύζυγος του ζωγράφου Γιάννη Μόραλη. Σε παιδική ηλικία ταξίδεψε για πρώτη φορά στο Παρίσι και έμαθε γαλλικά. Φοίτησε στο Αρσάκειο και σπούδασε στη Νομική Σχολή Αθηνών, από όπου αποφοίτησε το 1943. Ασχολήθηκε παράλληλα με τη ζωγραφική. Παντρεύτηκε τον δικηγόρο και συγγραφέα Γιώργο Καραπάνο, με τον οποίο απέκτησε μια κόρη τη Μαργαρίτα Καραπάνου, που έγινε επίσης συγγραφέας.

Την πρώτη της εμφάνιση, η Λυμπεράκη, στον χώρο της λογοτεχνίας την έκανε το 1945 ως Μαργαρίτα Καραπάνου (χρησιμοποιώντας το επώνυμο του συζύγου της). Τότε εξέδωσε το μυθιστόρημα «Τα δέντρα», το εξώφυλλο του οποίου είχε φιλοτεχνήσει ο Γιάννης Τσαρούχης. Ενα χρόνο αργότερα εκδόθηκαν «Τα ψάθινα καπέλα», που την έκαναν ευρέως γνωστή. Ο Απόστολος Σαχίνης, κριτικός λογοτεχνίας, αναφερόμενος στο συγκεκριμένο έργο, το χαρακτήριζε ως «ένα από τα ωραιότερα μυθιστορήματα της δεκαετίας του '40». Το 1946 πήρε διαζύγιο από τον Καραπάνο και έφυγε για το Παρίσι. Αργότερα πήρε κοντά της για δύο χρόνια και την κόρη της. Κατά την παραμονή της στο Παρίσι, ήρθε σε επαφή με τα πρωτοποριακά ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής. Γνώρισε τον Σαρτρ, την Μποβουάρ, τον Καμί, τον Πικάσο και άλλες προσωπικότητες της δεκαετίας του '60. Επιπλέον συναναστράφηκε και συνδέθηκε με τους Καστοριάδη, Καμπά, Αξελό, Ελύτη κ. ά. Τα επόμενα χρόνια μοίραζε τη ζωή της ανάμεσα στη Γαλλία και την Ελλάδα (τα καλοκαίρια στην Υδρα) και τη γραφή της ανάμεσα στα ελληνικά και τα γαλλικά. Στο Παρίσι ολοκληρώθηκε «Ο Άλλος Αλέξανδρος» (1950), το μυθιστόρημά της με θέμα την κρίση ταυτότητας και τους κοινωνικούς προβληματισμούς της εποχής και ιστορικό πλαίσιο τον εμφύλιο πόλεμο.

Το 1952 άρχισε να γράφει θεατρικά κείμενα άλλοτε στα γαλλικά και άλλοτε στα ελληνικά. Ενδεικτικά: «L' autre Alexandre» (Παρίσι 1957 και στα ελληνικά «Ο άλλος Αλέξανδρος», θεατρικό 1971), «Les Danaides» (Παρίσι 1963), «Le saint prince» (Παρίσι 1963 και σε ελληνική μετάφραση από την ίδια «Ο Αγιος Πρίγκιψ» 1972), «Για τον απόντα» (1972), «Εσπερινή τελετή» (1972), «Sparagmos» (Παρίσι 1973 και σε μετάφραση από τη συγγραφέα «Σπαραγμός· Τα πάθη του αστεριού»), «Erotica» (Παρίσι 1974 και σε ελληνική μετάφραση «Ερωτικά» 1983), «Μυθικό θέατρο» («Η γυναίκα του Κάνδαυλη», «Οι Δαναΐδες», «Το μυστικό κρεββάτι») (1980) και «Ζωή» (1985). Το θεατρικό της «Γυναίκες και Αντρες - ''Λήμνια Κακά"»,(1997) παρουσιάζει το παιχνίδι της ζωής σ' όλη την τραγικότητά του, που διαιωνίζει «την αιώνια διαμάχη ανάμεσα στα δύο φύλα, τον πόλεμο που είναι ο έρωτας, ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα».

Η θεατρική της γραφή έχει κάτι το «μυθικό και οργιαστικό», όπως η ίδια το χαρακτηρίζει, που μιλάει για την ανθρώπινη μοίρα στον χρόνο. Η ίδια ατμόσφαιρα επικρατεί και στο τελευταίο της πεζογράφημα «Το Μυστήριο» (1976), όπου η πολιτική κατάσταση διαπλέκεται με τη μυθολογία και το χρονικό. Στον χώρο της λογοτεχνίας ασχολήθηκε αρχικά με την ψυχογραφία, με έμφαση στη γυναικεία φύση. Με τον «Αλλο Αλέξανδρο» και κυρίως τα θεατρικά της έργα κινήθηκε σ' έναν υπερβατικό χώρο. Αγγιξε τα όρια του συμβολισμού, με την διονυσιακή γραφή, στην προσπάθειά της να προσδιορίσει τη θέση της σύγχρονης Ελλάδας ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ανατολή με τη βοήθεια αρχετυπικών μύθων. Ασχολήθηκε επίσης με τη λογοτεχνική μετάφραση, την παιδική λογοτεχνία και την ποίηση. Το 1951 κυκλοφόρησε το παιδικό βιβλίο της «Η γιορτή του ρυζιού» και το 1972 το ποιητικό της έργο «Για τον απόντα εσπερινή τελετή». Εγραψε το σενάριο για την ταινία «Μαγική πόλη» σε σκηνοθεσία του Νίκου Κούνδουρου το οποίο παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ της Βενετίας, σε α΄ προβολή, το 1954. Επίσης έγραψε το σενάριο για την ταινία «Φαίδρα» σε σκηνοθεσία του Ζυλ Ντασσέν (α΄ προβολή, Παρίσι 1962). Συνεργάστηκε με την εφημερίδα «Τα Νέα» (1975). Υπήρξε μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων. Πέθανε στις 24 Μαΐου 2001 μετά από πολύχρονη ασθένεια.

Η σχέση της Μαργαρίτας Λυμπεράκη με την μοναχοκόρη της Μαργαρίτα Καραπάνου ήταν ιδιόμορφη. Η κόρη τη βίωνε άλλοτε ως τρυφερότητα, στοργή και ενδιαφέρον και άλλοτε ως εγκατάλειψη, απόρριψη και αδιαφορία. Ηταν μια σχέση που κινείτο στα ακραία συναισθήματα λατρείας-μίσους όπως έκδηλα προκύπτει από τα αυτοβιογραφικά βιβλία της Καραπάνου και τις συνεντεύξεις της.

Το βιβλίο της «Δε μ' αγαπάς. Μ' αγαπάς» εκδόθηκε με εισαγωγή και επιμέλεια της καθηγήτριας ψυχολογίας Φωτεινής Τσαλίκογλου που την παρακολουθούσε χρόνια. Περιλαμβάνει 117 γράμματα της Λυμπεράκη προς την κόρη της, από το Παρίσι. Στα γράμματα αυτά προβάλλεται η εικόνα μιας μητέρας πολυάσχολης, ανεξάρτητης και… απούσας. Η κόρη αισθάνεται έντονα την έλλειψη της φυσικής της παρουσίας και αναζητά απεγνωσμένα την αγάπη της έστω και μέσω της αλληλογραφίας. Κυρίως όμως γίνεται εμφανές πως διαμορφώθηκε η τόσο ιδιαίτερη, αλλά και προβληματική, σχέση μητέρας-κόρης η οποία είναι παρούσα και διατρέχει όλο το έργο της Καραπάνου με μοναδική ένταση. Από την άλλη πλευρά η Μαργαρίτα Λυμπεράκη έλεγε: '«Δυο πράγματα έχω σταθερά στη ζωή, τη θάλασσα και την κόρη μου».

«Τα Ψάθινα καπέλα», είναι ένα σημαντικό έργο της μεταπολεμικής λογοτεχνίας (εκδόθηκε το 1946). Μας παρουσιάζει τη γυναικεία πλευρά του νεοελληνικού μυθιστορήματος της εφηβικής ηλικίας.

Ο κύριος χώρος δράσης του βιβλίου είναι η Κηφισιά και τα περίχωρά της. Η έφηβη Κατερίνα σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση παρουσιάζει, σε τρία καλοκαίρια, την καθημερινότητα τη δική της και των δύο αδελφών της, Ινφάντας και Μαρίας. Μεγαλώνοντας οι τρεις αδελφές περνάνε, μέσα από διάφορες σχέσεις, στην αυτογνωσία και στη μύηση της πρώτης νεότητας αποχαιρετώντας την εφηβική ηλικία. Στη μεταφορά του συγκεκριμένου βιβλίου στηρίχθηκε το σενάριο της ομώνυμης επιτυχημένης τηλεοπτικής σειράς (1995). Το μυθιστόρημα «Τα ψάθινα καπέλα» κάνει αλλεπάλληλες εκδόσεις και από διαφορετικούς οίκους από την αρχική κυκλοφορία του έως σήμερα. Μεταφράστηκε στη γαλλική γλώσσα το 1950, και κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Gallimard, με τίτλο «Trois étés». Ο Αλμπέρ Καμί έγραψε τότε για το βιβλίο: «Ο ήλιος έχει εξαφανιστεί από τα σημερινά βιβλία. Γι' αυτό μας κάνουν κακό αντί να μας βοηθούν. Το μυστικό όμως διατηρείται σε ορισμένους τόπους, μεταδίδεται από τον ένα μυημένο στον άλλον...».

Το 1995 εκδόθηκε στην αγγλική γλώσσα με τίτλο «Three Summers». Παράλληλα έχουν γραφτεί γι' αυτό πολλά θεωρητικά και κριτικά κείμενα, από σημαντικούς μελετητές. Ενώ αρχικά απευθυνόταν σε ενήλικο κοινό, τις τελευταίες δεκαετίες διαβάζεται ιδιαίτερα από έφηβους. Συγκεκριμένα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση της Κύπρου, διδασκόταν στην Γ΄ Γυμνασίου. Αλλά και στα περισσότερα βιβλία Νεοελληνικής Λογοτεχνία της ελληνικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης περιέχονται αποσπάσματα από «Τα Ψάθινα καπέλα». Επίσης αποσπάσματά του παρουσιάζονται και σε παιδιά του Δημοτικού Σχολείου. Στο Α΄ τεύχος της Γλώσσας της Στ΄ Δημοτικού υπάρχει ένα απόσπασμα περιγραφής της φύσης, το οποίο χρησιμοποιείται ως υπόδειγμα δημιουργικής γραφής για την «καθοδήγηση και ενθάρρυνση» των παιδιών σε ανάλογου περιεχομένου κείμενα."

Πηγές

• Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια του Νεωτέρου Ελληνισμού 1830-2010 - Αρχεία Ελληνικής Βιογραφίας, Εκδόσεις Μέτρον, τόμος Β΄.
• in.gr, Τελευταίο αντίο στη συγγραφέα του Ψάθινα Καπέλα Μαργαρίτα Λυμπεράκη, 28/5/2001.
• http://pelop.gr/?page=article&DocID=588074
  

Βιβλιογραφία

• Ζωή Βερβεροπούλου, «Μύθος-σώμα-θέαμα: Μαργαρίτας Λυμπεράκη, Η γυναίκα του Κανδαύλη»,στο Actes du Colloque International: Le Corps dans la langue, la littérature, l’histoire, les arts et arts du spectacle (Paris, 2003), Paris, Société Culturelle Néo-hellénique, 2005, pp. 255-267.
• Αγγέλα Καστρινάκη, "Το όνειρο του ταξιδιού στα Ψάθινα καπέλα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη", Εκδοτικά και ερμηνευτικά ζητήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. 7η Επιστημονική συνάντηση αφιερωμένη στην Ελένη Τσαντσάνογλου, Θεσσαλονίκη 1998, σ.367-386.
• Βάλτερ Πούχνερ, H σύγκρουση των φύλων στον αρχετυπικό κόσμο της Mαργαρίτας Λυμπεράκη. Aνθρωπολογικός και θεατρικός εξπρεσιονισμός στη γαλλική και ελληνική δραματουργία της. Eρμηνευτικό δοκίμιο, Aθήνα, εκδόσεις Δίαυλος 2003
• Γιώργος Πεφάνης,Τα νήματα του εξπρεσιονισμού στο υφάδι της τελετουργίας για τη Μαργαρίτα Λυμπεράκη Θεατρικά Τετράδια 31(1997),σελ.9-10