Δέσποινα Χονδροδήμου – Δεκαβάλλα

 Πηγές:

https://www.catisart.gr/despoina-chondrodimoy-dekavalla-prosopiki-martyria-dekemvrios-1943-oktovrios-1944/

https://www.kalavrytanews.com/2011/07/blog-post_09.html

Γεννήθηκε το 1922 και έζησε μια γεμάτη ζωή 86 χρόνων. Ένα μικρότατο, αλλά ιδιαίτερα ενδιαφέρον μέρος της -έντεκα μήνες μόλις- καλύπτει η μαρτυρία που άφησε σε ένα πυκνογραμμένο τετράδιο για την περίοδο Δεκεμβρίου 1943 – Οκτωβρίου 1944. Στο ημερολογιακού ύφους κείμενο καταγράφει προσωπικές της εμπειρίες που φωτίζουν κρίσιμες πτυχές της εθνικής μας πορείας. Συμμετείχε σε αντιστασιακή οργάνωση στην Πάτρα που διοχέτευε πληροφορίες στους Εγγλέζους και υπέκλεψε και φωτογράφησε το Γερμανικό Σχέδιο Άμυνας προς αντιμετώπιση ενδεχόμενης απόβασης των Συμμάχων στην Ελλάδα για να προωθηθεί στη Συμμαχική Αποστολή. Επικηρύχθηκε από τους Γερμανούς, κατάφερε να διαφύγει από αυτούς, τη συνέλαβε ο ΕΛΑΣ και καταδικάστηκε από στρατοδικείο του σε θάνατο. Γλίτωσε από μια αναπάντεχη στροφή της τύχης, και με ψεύτικα χαρτιά κατάφερε να φθάσει στο Στρατηγείο της Διασυμμαχικής Αποστολής στην Ήπειρο. Από εκεί μεταφέρθηκε με εγγλέζικο αντιτορπιλικό στην Ιταλία και από εκεί με στρατιωτικό αεροπλάνο στην Αίγυπτο, στην έδρα της εξόριστης Ελληνικής Κυβέρνησης, όπου και εργάσθηκε ως στενός συνεργάτης του υπουργού Δικαιοσύνης Μίστου Τσάτσου. Μετά το κίνημα στην Ελληνική Ταξιαρχία, ακολούθησε την Ελληνική Κυβέρνηση στη μεταφορά της στην Ιταλία, περιμένοντας την απελευθέρωση και την επιστροφή στην Ελλάδα.

 

«Τα πτώματα ήταν πεσμένα το ένα πάνω απ' τ' άλλο, άλλα μπρούμυτα, άλλα ανάσκελα, και 'μεις ζωντανές πέσαμε και τα σκεπάσαμε με τα σώματά μας. Δεν ψάχναμε για τους δικούς μας, όλοι τους ήταν ολονών μας». Την συγκλονιστική αυτή εικόνα μάς τη μεταφέρει η Δέσποινα (Ντέιζη) Χονδροδήμου-Δεκαβάλλα (1922-2008) που έμεινε με την ομάδα βοήθειας του Ερυθρού Σταυρού στα ρημαγμένα και καμένα Καλάβρυτα σχεδόν για τρεις βδομάδες, μετά την τρομερή σφαγή επτακοσίων περίπου ανδρών στα 1943 απ' τους Γερμανούς. Έμεινε εκεί με τις μαυροφορεμένες γυναίκες περιθάλποντας, ακούγοντας, παρηγορώντας.

Η κόρη του Πάνου Χονδροδήμου, Διευθυντή της Εθνικής Τράπεζας στην Πάτρα και Προέδρου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, που αργότερα συνδέθηκε με μεγάλη ελληνική πολιτική οικογένεια, ήταν τότε μόλις είκοσι ενός ετών. Την «Προσωπική Μαρτυρία: Δεκέμβριος 1943-Οκτώβριος 1944» (Εκδόσεις Ελευθερουδάκης, σελ.153, τιμή 10,50 ευρώ) για εκείνη την ταραγμένη εποχή την έγραψε πολύ αργότερα, σε ηλικία περίπου ογδόντα ετών, ανασυνθέτοντας, εξήντα χρόνια μετά, με λεπτομέρεια και παρατηρητικότητα τα όσα βίωσε.

Στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο (σημειώσεις που κρατούσε η ίδια σ' ένα πυκνογραμμένο τετράδιο) που είναι μια ακόμα ιστορική κατάθεση για τον τόπο, συγκρατεί στην αφήγησή της το συναισθηματικό φορτίο, τις απορίες της νεότητας μπροστά στην παράνοια του πολέμου αλλά και την ωριμότητα μιας γυναίκας που (όταν πλέον γράφει) δίνει, μέσα απ' τη δική της ιδιαίτερη σκοπιά, το ιστορικό και αλλά και το ψυχικό βάθος στα εξιστορούμενα

Σ' αυτό το χρονικό που έχει την έκταση και την ένταση ενός κινηματογραφικού σεναρίου, που μοιάζει το ίδιο μ' ένα επείγον περιστατικό, παρακολουθούμε την πορεία της απ' την Πάτρα, όπου συμμετείχε σε αντιστασιακή οργάνωση που διοχέτευε πληροφορίες στους Άγγλους, μέχρι την επιστροφή της στην Ελλάδα απ' την Αίγυπτο και την Ιταλία, μετά την απελευθέρωση.

Η ίδια υπέκλεψε (απ' ένα χρηματοκιβώτιο, σ' ένα επιταγμένο απ' τη Κομαντατούρ δωμάτιο του σπιτιού της) και φωτογράφησε το Γερμανικό Σχέδιο Άμυνας προς αντιμετώπιση μιας ενδεχόμενης απόβασης των Συμμάχων στην Ελλάδα. Ακολούθως επικηρύχθηκε από τους Γερμανούς, γλίτωσε κι ύστερα κατάφερε να φτάσει στο Στρατηγείο της Διασυμμαχικής Αποστολής στο χωριό Δερβίζιανα στην Ήπειρο, για να βρει τον βρετανό συνταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ και τον αρχηγό του ΕΔΕΣ Ναπολέοντα Ζέρβα και να τους μεταφέρει απόρρητα μηνύματα.

Μέσα από μια επικίνδυνη πορεία, με προστάτη το «δικό της αστέρι», κατά μήκος της Δυτικής Ελλάδας, πέρασε απ' το Μεσολόγγι, το Αγρίνιο, την Άρτα και πολλά κεφαλοχώρια της Ηπείρου για να καταλήξει ασφαλής στην Πάργα. Εκεί, μια κρύα νύχτα, κατέφυγε μ' ένα εγγλέζικο αντιτορπιλικό στην γειτονική (και ελεγχόμενη απ' τις συμμαχικές δυνάμεις) Ιταλία πριν πάει με στρατιωτικό αεροπλάνο στο Κάιρο για να προσφέρει τις υπηρεσίες της στην εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, ως γραμματέας του Υπουργού Δικαιοσύνης Μίστου Τσάτσου στα 1944.

Η Δέσποινα Χονδροδήμου-Δεκαβάλλα συνελήφθη, στη διάρκεια της δίμηνης εκείνης πορείας της, δυο φορές απ' τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ και κατάφερε, λόγω ευτυχών συμπτώσεων, να αποφύγει την ποινή του θανάτου που της επέβαλε το ανταρτοδικείο που της έστησε ο «Καπετάν Αραχναίος».

Επιλέγουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα απ' το βιβλίο (σελ. 88-89).

[…]

«Τι πληροφορίες έχεις να δώσεις στον Ζέρβα;»

«Οι πληροφορίες προορίζονται μόνο για τον Ζέρβα»

«Βρίσκεσαι κατηγορούμενη μπροστά σε δικαστήριο. Είσαι υποχρεωμένη να απαντήσεις»

«Δεν έχω τίποτε να πω»

«Ποιος είναι ο Βασίλης που υπογράφει το σημείωμα;»

«Δεν απαντώ»

«Κινδυνεύει το κεφάλι σου»

«Προτιμώ να κινδυνεύσω εγώ, παρά κάποιος άλλος. Άλλωστε, μια γύφτισσα μου προφήτευσε πως θα πεθάνω στα τριάντα δύο χρόνια μου, και εγώ είμαι μόλις είκοσι ενός»…

Σ' αυτές τις σελίδες, όπου ο φόβος, η καχυποψία και η εξάντληση δένονται με στιγμές ανθρωπιάς και γενναιότητας, η εθνική οδύνη έρχεται στο επίκεντρο. Η ίδια δεν κατανοεί πώς είναι δυνατόν οι Έλληνες να αλληλοσπαράζονται πριν καν φύγει ο κατακτητής, μολονότι οι απόψεις της για τους αντάρτες είναι σαφείς. «Με τους Γερμανούς ίσως να τα 'βγαζα πέρα. Αλλά ο "Καπετάνιος" τι ήθελε; Ανήκε στους ΕΛΑΣίτες που πολεμούσαν τους Γερμανούς με τους υπόλοιπους αντιστασιακούς και τους Εγγλέζους, ή σ' αυτούς που θεωρούσαν εχθρούς τους πάντες τους μη ενταγμένους στον ΕΛΑΣ;» αναρωτιόταν πριν συναντήσει τον πρώτο «Καπετάνιο» στο πρώτο μπλόκο του ΕΛΑΣ στο Αιτωλικό απ' το οποίο αφέθηκε γρήγορα ελεύθερη.

Ενδεικτική είναι η στάση που κράτησε όταν η σύζυγος του Διαδόχου Παύλου, Φρειδερίκη, της ζήτησε στην Ιταλία να γίνει ιδιαιτέρα γραμματέας της. «Με πολύ ήπιο και ευγενικό ύφος της εξήγησα ότι ο κύριος λόγος της άρνησής μου ήταν η έντονη επιθυμία να γυρίσω στην Ελλάδα το γρηγορότερο δυνατό, δηλαδή μόλις φύγουν οι Γερμανοί, ενώ η Υψηλότης της θα έπρεπε να περιμένει το αποτέλεσμα δημοψηφίσματος» γράφει η ίδια.

Η αφήγησή της, γι' αυτή την κομβική περίοδο της σύγχρονης ιστορίας μας, σταματά λίγο πριν την απελευθέρωση της Ελλάδας και την επακόλουθη κορύφωση του Εμφυλίου Πολέμου. Ο καρκίνος δεν της επέτρεψε να την ολοκληρώσει.