Ζιζή Μακρή

 Πηγές:  https://www.enetpress.gr//ζιζή-μακρή-ζωγραφίζοντας-την-ελλάδα-α/

            https://www.avgi.gr/tehnes/84856_zizi-makri

 

Μια γυναίκα που ταξίδεψε μαζί με την τρικυμισμένη εποχή της ήταν η χαράκτρια Ζιζή Μακρή, σύντροφος στη ζωή του μεγάλου γλύπτη Μέμου Μακρή, που γεννήθηκε το 1923 στο Βελιγράδι ως Λουίζα Σέρνιτς και «έφυγε» στην Αθήνα στις 2 Φεβρουαρίου του 2014. Πριν από λίγες μέρες...

Μια γυναίκα που ταξίδεψε μαζί με την τρικυμισμένη εποχή της ήταν η χαράκτρια Ζιζή Μακρή, σύντροφος στη ζωή του μεγάλου γλύπτη Μέμου Μακρή, που γεννήθηκε το 1923 στο Βελιγράδι ως Λουίζα Σέρνιτς και «έφυγε» στην Αθήνα στις 2 Φεβρουαρίου του 2014. Πριν από λίγες μέρες...

Στον αφρό των κυμάτων του εικοστού αιώνα, ήταν παρούσα σε σημαντικά ιστορικά συμβάντα και συμμετείχε ενεργά σε αυτά. Όλη της η ζωή ήταν δεμένη με τα σχέδια και τη χαρακτική της. Σαν να ήταν ένας καμβάς η τέχνη της που πάνω του σχεδίασε τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες της, τη σπουδή, τον έρωτα, τα ταξίδια, την οικογένεια, τη φυλακή, μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής της όπου επέμενε να σχεδιάζει μαζί με την επίσης εικαστικό κόρη της Κλειώ Μακρή.

Η γνωριμία με τον Μέμο έγινε στο Παρίσι όπου μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο βρέθηκαν και οι δύο υπότροφοι του γαλλικού κράτους. Φοίτησε στη σχολή Καλών Τεχνών πλάι στον σπουδαίο Έλληνα χαράκτη Δημήτρη Γαλάνη και αυτός ήταν ένας ακόμα λόγος να έρθει πιο κοντά στην αισθητική κληρονομιά της πατρίδας του αγαπημένου της Μέμου.

Γύρισαν μαζί στην Ελλάδα, αλλά με την απέλαση του Μακρή από την πατρίδα, η οικογένεια καταφεύγει στην Ουγγαρία. Δεν σταμάτησε ποτέ όλο αυτό το διάστημα να δουλεύει η Ζιζή. Στην νέα χώρα όπου αναγκαστικά βρέθηκε, άρχισε να σχεδιάζει χαρακτικά σε στενή σχέση με τους Έλληνες εξόριστους στηρίζοντάς τους και ιδιαίτερα το χωριό «Νίκος Μπελογιάννης» που ακόμα φιλοξενεί τους εναπομείναντες εν ζωή πολιτικούς πρόσφυγες και τους απόγονούς τους. Η Ζιζή ήταν από εκείνο το υλικό των ανθρώπων που δεν βάζουν τελεία ποτέ και σε τίποτα. Κινούνται και εξελίσσονται διαρκώς. Στην Ουγγαρία, η τέχνη της χαρακτικής είναι σημαντική. Μελετά λοιπόν κλασικούς Ούγγρους χαράκτες και ενσωματώνει στη δουλειά της διδάγματα και αισθητικές κατευθύνσεις που επιλέγει από τη νέα της πατρίδα. Οι εκθέσεις της κάνουν αίσθηση και τα βραβεία έρχονται το ένα μετά το άλλο. Βραβεία σε τρεις παγκόσμιους διαγωνισμούς, (Βερολίνο, Μόσχα και Βαρσοβία), βραβείο Μούκνατσι, καθώς και το βραβείο του Εξαίρετου Καλλιτέχνη στην Ουγγαρία.

Το 1954 ταξιδεύει στην Κίνα, μελετώντας την κινέζικη τέχνη και αφιερώνει χρόνο επισκεπτόμενη πολλά μέρη από τα οποία συλλέγει μυστικά και σοφία της κινέζικης ζωγραφικής και χαρακτικής τέχνης. Καρπός αυτής της περιπλάνησης είναι η συλλογή ξυλογραφιών με θέμα την Κίνα (1956-1958).

Η Ζιζή Μακρή, υπήρξε τρανό παράδειγμα δημιουργού, που χρησιμοποιεί όλες τις διαφορετικές φάσεις της ζωής της για να εμβαθύνει, να φωτίσει και να εξελίξει τη δική της εικαστική εν προκειμένω πρόταση. Το 1961, σε εποχές δίσεχτες πολιτικά, έρχεται στην Ελλάδα μαζί με Γάλλους κομμουνιστές για να βοηθήσουν στην απόδραση του Φώκου Βέτα. Συλλαμβάνεται και «φιλοξενείται» από το ελληνικό κράτος στις φυλακές Αβέρωφ. Εκεί, προσποιείται ότι δεν γνωρίζει ελληνικά. Και τούτο, γιατί η γνώση της ελληνικής θα της επιφύλασσε μεγαλύτερη ποινή ως κατάσκοπο! Μέσα στα ντουβάρια των φυλακών Αβέρωφ λοιπόν αρχίζει να ζωγραφίζει εμπνεόμενη όχι μόνο από τις εκατοντάδες γυναίκες πολιτικές κρατούμενες αλλά και από τις ποινικές. Ένας ζωγράφος, φίλος του Μέμου είχε αναλάβει την αγιογράφηση της εκκλησίας των φυλακών. Αυτός λοιπόν της προμήθευε τα χρώματα για τις δημιουργίες της. Η διευθύντρια των φυλακών το έμαθε. Της το επέτρεψε όμως, παίρνοντας ως δώρο, μερικά από τα έργα αυτά. Αποφυλακίστηκε με δικηγόρο τον Ηλία Ηλιού. Αυτή είναι και η πρώτη δουλειά της που παρουσιάσθηκε στο ελληνικό κοινό, σε μια έκθεση που έγινε το 1964 στη γκαλερί «Ζυγός».

Αργότερα, είδε αυτές τις ζωγραφικές της φυλακής ο Γιάννης Ρίτσος όταν ευρισκόμενος στην Ουγγαρία, φιλοξενήθηκε από το ζεύγος Μακρή. Οι γυναίκες των φυλακών Αβέρωφ, ενέπνευσαν τον ποιητή και έγραψε το υπέροχο «Δέντρο της φυλακής».

Επιστρέφει στην Ελλάδα με τον Μέμο και την οικογένεια μετά την πτώση της χούντας, το 1975. Συνεχίζει να δημιουργεί με τη φλόγα του ανθρώπου που μετουσιώνει σε τέχνη το κάθε τι. Από το πιο μικρό και καθημερινό συμβάν μέχρι το πιο μεγάλο ιστορικό γεγονός. Και αν έζησε τέτοια γεγονότα στην πλήρη ημερών ζωή της! Δημιουργεί λοιπόν μια μεγάλη σειρά από τοπία ελληνικά. Κάνει εκθέσεις στην Αθήνα, στην Κίνα, το Μεξικό, την Αβάνα, την Ουάσιγκτον, και πάντα σχεδιάζει, σχεδιάζει, σχεδιάζει. Ψηφιδωτά της υπάρχουν στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, ένα σιντριβάνι που έκαναν μαζί με τον Μέμο Μακρή, στην Ιεράπετρα, ενώ πολλά έργα της εκτίθενται σε δημόσιους χώρους στην Ουγγαρία.

Η Ζιζή Μακρή ή Λουίζα Σίρνιτς έζησε μια ζωή μέσα στην πολιτιστική δημιουργία. Και την έζησε εξελίσσοντας την τέχνη της με το βλέμμα στον άνθρωπο και τον αγώνα του για ιδανικά όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, ο σοσιαλισμός...

 Σημείωνε το 1982 η Ζιζή Μακρή για το πως αντιλαμβανόταν τον τρόπο εργασίας της:

«Σε κάθε δουλειά, σε κάθε φάση της, μόνο ταπεινότητα νιώθω και φοβερό, καμιά φορά, πανικό, καθώς αναλογίζομαι κατά πόσο θα μπορέσω να λύσω το μυστήριο που στέκεται μπροστά μου, κατά πόσο θα μπορέσω να κάνω κτήμα μου αυτό το άγνωστο που μου δίνει το βίωμα, και που μετουσιώνεται σε δράμα και με υποκινεί να δημιουργήσω.

»Πάντοτε ξεκινώ με ανοιχτά χαρτιά. Ποτέ δεν είναι παρόν το παλιότερο βίωμα, ποτέ δεν μ’ εμποδίζει κάποια προκατάληψη που να πηγάζει από άλλο θέμα ή παλιότερη δουλειά. Κι ακόμα, δεν εξιστορώ ποτέ κάποιο φανταστικό σκοπό. Δεν πρόκειται γα το ότι απαρνιέμαι συνεχώς τον εαυτό μου.

»Αλλά σε κάθε νέα μου εργασία, είναι τόσο μεγάλη μέσα μου η περιέργεια, που τελικά μετατρέπεται σε πάθος, σε φανατισμό και εκτοπίζει κάθε τι άλλο. Για μένα πάντα υπάρχει αυτό που ακριβώς θέλω να δημιουργήσω».

                           «Οι εικόνες περνούσαν μπροστά από τα μάτια της»

Με την φροντίδα της κόρης της Κλειώ, η οποία καλεί το κοινό να αντιμετωπίσει το εγχείρημα της μητέρας της με την ακόλουθα κλειδιά:

«Οπουδήποτε κι αν βρισκόταν (εξάλλου, το ίδιο είχε κάνει και κατά τη διάρκεια της φυλάκισής της κατά το διάστημα 1960-1962) η μητέρα μου είχε στα χέρια της μολύβια, στιλό και μπλοκ διαφόρων μεγεθών και σχεδίαζε καθετί που προσέλκυε το βλέμμα της. Μέσα από το παράθυρο της πίσω θέσης του αυτοκινήτου, μέσα από το τζάμι του λεωφορείου όπου καθόταν, οι εικόνες της ελληνικής υπαίθρου περνούσαν μπροστά από τα μάτια της.

»Το χέρι της έτρεχε με μεγάλη ταχύτητα πάνω στην επιφάνεια του χαρτιού, γεμίζοντας σελίδες που πάντα έβρισκες στις τσέπες ή στις τσάντες της. Ηθελε να «αιχμαλωτίσει» τη φύση, να «συλλάβει» τις μορφές όπως οι γραμμές μπλέκονταν η μία μέσα στην άλλη και τις σχημάτιζαν… Είχε το έκθαμβο βλέμμα του παιδιού που αντικρίζει κάτι για πρώτη φορά και αισθάνεται ότι μια πλευρά του κόσμου τού φανερώνεται. ‘Εψαχνε πάντα στη φύση τη στοιχειώδη φόρμα πίσω από τις μυριάδες παραλλαγές της. Το βλέμμα αυτό της έκπληξης, που χαρακτηρίζει, νομίζω, κάθε δημιουργό, το κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής της».

                 «Είδες άδειο τον ουρανό, ανηφόρισες/ και ιχνογράφησες τα βουνά»

Πολλά από τα έργα της έκθεσης έχουν την αφορμή της στην σχέση του ζεύγους Μακρή με τον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο (1912-1991).

Ο Μέμος και ο Νικηφόρος ήταν φίλοι πριν από τον πόλεμο, αλλά επανασυνδέθηκαν μετά τον επαναπατρισμό του ζεύγους στην Ελλάδα, προς το τέλος της δεακετίας του ’70. Το εξώφυλλο της ποιητικής συλλογής του Βρεττάκου φιλοτεχνήθηκε από την Μακρή και κυκλοφόρησε το 1976, από τις εκδόσεις Διογένης του Κώστα Κουλουφάκου.

Στη συλλεκτική έκδοση με τοπία της Ελλάδας και με στίχους του Λάκωνα δημιουργού, την οποία μπορείτε να ξεφυλλίσετε, γράφει ο Νικηφόρος Βρεττάκος: «Είδες άδειο τον ουρανό, ανηφόρισες/ και ιχνογράφησες τα βουνά. Οι γραμμές τους/ μου θυμίζουν το χέρι σου. Ενα χέρι απλωμένο/ που επιπλέει στο φως κυματίζοντας/ την άκρη της πένας σου. Πατώντας σε μία/ μουσική σκαλωσιά/ σχεδιάζεις/ βουνά στον ορίζοντα, στα βάθη μου ήλιους».