Γκαμπριέλα Ζαπόλσκα

 Η Μάρια Γκαμπριέλα Στεφάνια Κόρβιν-Πιοτρόφσκα (πολωνικά: Maria Gabriela Stefania Korwin-Piotrowska) (1857–1921), γνωστή ως Γκαμπριέλα Ζαπόλσκα (Gabriela Zapolska), ήταν Πολωνή μυθιστοριογράφος, θεατρική συγγραφέας, νατουραλιστική συγγραφέας,  κριτικός θεάτρου και ηθοποιός θεάτρου. Η Ζαπόλσκα έγραψε 41 έργα, 23 μυθιστορήματα, 177 διηγήματα, 252 έργα δημοσιογραφίας, ένα σενάριο ταινίας και πάνω από 1.500 επιστολές.

Η Ζαπόλσκα έλαβε την μεγαλύτερη αναγνώριση για τις κοινωνικοσατιρικές κωμωδίες της. Μεταξύ αυτών, Η ηθική της Κας Ντούλσκα - μια τραγική φάρσα για τη μπουρζουαζία - θεωρείται η πιο διάσημη διεθνώς. Θεωρείται ως ορόσημο του πρώιμου μοντερνιστικού πολωνικού δράματος. Τα θεατρικά της έργα μεταφράστηκαν σε ξένες γλώσσες και εκτελέστηκαν σε πολωνικά και ευρωπαϊκά θέατρα, καθώς και διασκευάστηκαν για ραδιόφωνο και κινηματογράφο. Η ίδια η Ζαπόλσκα ερμήνευσε στη σκηνή σε πάνω από 200 θεατρικά έργα στη Βαρσοβία, στην Κρακοβία, στο Πόζναν, στο Λβουφ, στην Αγία Πετρούπολη και στο Παρίσι.

Η Ζαπόλσκα γεννήθηκε στις 30 Μαρτίου 1857 στο Ποντχάιτσε της Γαλικίας, από μια πλούσια πολωνική οικογένεια. Εκείνη την εποχή, ως αποτέλεσμα της τρίτης διχοτόμησης της Πολωνίας, το έδαφος αυτό προσαρτήθηκε από την Αυστροουγγαρία. Ο πατέρας της, Βιντσέντι Καζίμιες Γιαν Κόρβιν-Πιοτρόφσκι, ήταν αρχηγός της σλάχτα της Βολυνίας. Η μητέρα της, Γιουζέφα Κάρσκα, ήταν πρώην χορεύτρια μπαλέτου. Η Ζαπόλσκα σπούδασε στο Ινστιτούτο Σακρέ-Κερ και στο Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Επιστημών στο Λβουφ. Το 1876 αναγκάστηκε από την οικογένειά της να παντρευτεί έναν Πολωνό υπολοχαγό της τσαρικής φρουράς, τον Κονστάντι Σνιέζκο-Μπουότσκι, αλλά σύντομα τον άφησε και χώρισε το 1888. Κατά τη διάρκεια των ετών 1879-1880 έζησε στη Βαρσοβία, όπου ενήργησε σε ένα ερασιτεχνικό θέατρο που λειτουργούσε η Φιλανθρωπική Εταιρεία. Το 1881, η Ζάπολσκα έμεινε έγκυος από μια σχέση εκτός γάμου και άφησε την οικογένειά της. Την ίδια χρονιά έκανε το ντεμπούτο της με το διήγημα Jeden dzień z życia róży (Μια μέρα στη ζωή ενός τριαντάφυλλου). Το επόμενο έτος, το 1882, έγινε επαγγελματίας ηθοποιός στο θέατρο της Κρακοβίας και υιοθέτησε το ψευδώνυμο Γκαμπριέλα Ζαπόλσκα. Ερμήνευσε επίσης στο Πόζναν και σε κινούμενους θιάσους σε όλη την Πολωνία του Κογκρέσου. Τον Οκτώβριο του 1888 φέρεται να έκανε απόπειρα αυτοκτονίας.

Το 1889, η Ζαπόλσκα μετακόμισε στο Παρίσι με την ελπίδα να κάνει μια καλλιτεχνική καριέρα. Εκεί, έπαιξε μικρούς ρόλους στα θέατρα της λεωφόρου, το Théâtre Libre και το Théâtre de l'Œuvre. Έπαιξε σε μια σκηνογραφική προσαρμογή του Intérieur από τον Μωρίς Μαίτερλινκ στο Théâtre de l'Oeuvre. Στο Παρίσι, η Ζαπόλσκα καθιέρωσε επαφές τόσο στο καλλιτεχνικό περιβάλλον όσο και με τους Πολωνούς σοσιαλιστές μετανάστες, οι οποίοι επηρέασαν τις κοινωνικές της απόψεις.

Αφού επέστρεψε στη χώρα της, εγκαταστάθηκε στην Κρακοβία και ενήργησε σε θέατρα κήπου, κινούμενους θιάσους και στη συνέχεια στο Θέατρο Γιούλιους Σουοβάτσκι της Κρακοβίας, με σκηνοθέτη τον Ταντέους Παβλικόφσκι. Η προκλητική, σουφραζετική φύση της την οδήγησε σε συγκρούσεις με τους διευθυντές του θεάτρου. Μετά την αναχώρηση του Παβλικόφσκι, το 1900 εγκατέλειψε το συμβόλαιό της. Μετά από αυτό, η Ζαπόλσκα δημιούργησε τη δική της σκηνή που ήταν ενεργή περιοδικά. Το 1902 η Ζαπόλσκα έτρεξε μια δραματική σχολή στην Κρακοβία και το Ανεξάρτητο Θέατρο Γκαμπριέλα Ζαπόλσκα ιδρύθηκε αργότερα. Οι εμπειρίες της στο Παρίσι της επέτρεψαν να παράγει δύο σκηνικές προσαρμογές του Μαίτερλινκ, τις Princess Maleine και L'Intruse, όπου και οι δύο παράχθηκαν το 1902.

Το 1904 μετακόμισε στο Λβουφ και παντρεύτηκε τον ζωγράφο Στανίσουαφ Γιανόφσκι. Έγινε προστάτιδα του κινούμενου θιάσου που πήρε το όνομά της (Θέατρο Γκαμπριέλα Ζαπόλσκα) το οποίο κατά τη διάρκεια των ετών 1907–1908 περιόδευσε στη Γαλικία. Χώρισε με το δεύτερο σύζυγό της το 1910. Στα χρόνια 1912-1913 η Ζαπόλσκα ήταν λογοτεχνικός διευθυντής του Teatr Premier. Ως ενθετίστρια και κριτικός θεάτρου συνεργάστηκε με τις Gazeta Krakowska, Słowo Polskie, Nowa Reforma, Ilustracja Polska και Wiek Nowy. Το 1915, μετά την κατάληψη του Λβουφ από τον ρωσικό στρατό, λειτούργησε ένα μικρό ζαχαροπλαστείο. Η Ζαπόλσκα πέθανε στις 17 Δεκεμβρίου 1921 στο Λβουφ (τώρα Λβιβι, Ουκρανία) και θάφτηκε στο Κοιμητήριο Λιτσάκιβσκι της πόλης.

Στυλ και θέματα

Τα έργα της Ζαπόλσκα κυριαρχούνταν από τον νατουραλισμό - ένα λογοτεχνικό κίνημα που επιδιώκει να αναπαράγει την καθημερινή πραγματικότητα. Επηρεάστηκε κυρίως από τον Εμίλ Ζολά, Γάλλο νατουραλιστή. Η παραγωγή της έχει δημοσιογραφικό και διδακτικό τόνο. Απεικόνισε τη ζωή των φτωχότερων και πιο ευάλωτων ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων των προλετάριων, των Εβραίων, των υπηρετών, των ιερόδουλων, κ.λπ..

Οι χαρακτήρες στα έργα της Ζαπόλσκα είναι συνήθως συνηθισμένου τύπου. Τείνει να παραλείπει την ψυχολογική ανάλυση καθώς ήταν συγκεκριμένη για τους συγγραφείς της Νέας Πολωνίας. Έθεσε επίσης αμφιλεγόμενα θέματα, όπως η πορνεία και τα αφροδίσια νοσήματα (O czym sięmówi, O czym się nawet myśleć nie chce).

Η Ζαπόλσκα δημιούργησε άθλιους και πικρούς λογοτεχνικούς χαρακτήρες, όπως εκείνους στα πιο γνωστά έργα της, Moralność pani Dulskiej, Żabusia, Ich czworo. Tragedia ludzi głupich, Sezonowa miłość και Panna Maliczewska.

Πεζογραφία

Η Ζαπόλσκα έκανε το ντεμπούτο της στην πεζογραφία το 1881 με το Jeden dzień z życia róży (Μια μέρα στη ζωή ενός τριαντάφυλλου). Πολλά από τα πρώτα έργα της δημοσιεύθηκαν σε τμήματα στο Λβουφ και στη συνέχεια, στον Τύπο της Βαρσοβίας, κυρίως στο Przegląd Tygodniowy. Σύλλεξε τις πρώτες διηγήσεις της στον τόμο του Z dziejów boleści (1890). Τα μυθιστορήματά της και τα διηγήματά της μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, όπως αγγλικά, ρωσικά, γερμανικά, σουηδικά, τσέχικα, σλοβακικά, ουγγρικά και ουκρανικά. Η Ζαπόλσκα δέχτηκε κριτική από τους συντηρητικούς για τις πιο νατουραλιστικές πτυχές των έργων της, όπως η αντιληπτή ανηθικότητα, η αθλιότητα, τα ταμπού, κ.λπ.. Τα αξιοσημείωτα έργα της Ζαπόλσκα περιλαμβάνουν:

• Jeden dzień z życia róży (Μια μέρα στη ζωή ενός τριαντάφυλλου, 1881)
• Małaszka (1883)
• Kaska Kariatyda (Κάσκα η Καρυάτιδα, 1885-1886)
• Przedpiekle (1889)
• Menażeria ludzka (Ανθρώπινο θηριοτροφείο, 1893)
• Janka (1895)
• Fin-de-sièclistka (1897)
• Zaszumi las (Δάσος Ζασούμι, 1899)
• Sezonowa miłość (Εποχιακή αγάπη, 1904)
• Córka Tuśki (1907)
• Pani Dulska przed sądem (1908)
• O czym się nie mówi (1909)
• Ćmierć Felicjana Dulskiego (Θάνατος του Φελίτσιαν Ντούλσκι, 1911)
• Kobieta bez skazy (Κορίτσι χωρίς ατέλειες, 1913)
• O czym się nawet myśleć nie chce (Αυτό που δεν θέλετε καν να σκεφτείτε, 1914)

Δράματα

Η Ζαπόλσκα είναι πιο γνωστή για τα δράματά της, τις κοινωνικοσατιρικές κωμωδίες και τις τραγικοκωμωδίες της. Το Moralność pani Dulskiej, μια «μικροαστική τραγική φάρσα», θεωρείται από το πιο γνωστό έργο της και θεωρείται ως ορόσημο του πρώιμου μοντερνιστικού πολωνικού δράματος. Η ιστορία του Η ηθική της Κας Ντούλσκα συνεχίστηκε σε δύο διηγήματα - το Pani Dulska przed sądem και το ćmierć Felicjana Dulskiego. Τα δράματά της μεταφράστηκαν σε άλλες γλώσσες, παίχτηκαν στην πολωνική και ευρωπαϊκή σκηνή και διασκευάστηκαν σε ραδιόφωνο και ταινία. Τα αξιοσημείωτα δράματα της Ζαπόλσκα περιλαμβάνουν:

• Żabusia (1897)
• Małka Szwarcenkopf (1897)
• Jojne Firułkes (1898)
• Η ηθική της Κας Ντούλσκα, (1906)
• Ich czworo. Tragedia ludzi głupich (1907)
• Skiz (1908)
• Panna Maliczewska (Κυρία Μαλιτσέφκσα, 1910)