Η Μαρί Μερντράκ (Marie Meurdrac, 1610-1680) ήταν Γαλλίδα αλχημίστρια, χημικός, ιατρός και ανθρωπίστρια του 17ου αιώνα που προωθούσε την εκπαίδευση των γυναικών. Συνέγραψε το «Φιλανθρωπική και Εύκολη Χημεία για Γυναίκες» (La Chymie Charitable et Facile, Enfaveur des Dames) το 1656 και θεωρείται η πρώτη χημική πραγματεία που γράφτηκε από γυναίκα όπως επίσης και ένα από τα πρώτα εκπαιδευτικά εγχειρίδια για γυναίκες.
Η ζωή της
Σήμερα δεν γνωρίζουμε πολλά στοιχεία για την ζωή της αλλά έχει γίνει η υπόθεση ότι η Μαρί Μερντράκ ήταν αδελφή της Κατερίνας Μερντράκ που ήταν μια γνωστή ευγενής γυναίκα της Γαλλίας του 17ου αιώνα. Γεννήθηκε το 1610 λίγο έξω από το Παρίσι και το 1625 παντρεύτηκε τον Ανρί ντε Βιμπράκ που ήταν αρχηγός της σωματοφυλακής του Καρόλου Β΄ δούκα της Ορλεάνης.
Η εκπαίδευση των γυναικών και το "άφυλο μυαλό"
Από τα γραπτά της μπορούμε να συνάγουμε ότι ήταν γιατρός, γεγονός που γίνεται ακόμα πιο εντυπωσιακό αν αναλογισθούμε ότι ήταν αυτοδίδακτη καθώς τότε οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να λαμβάνουν επίσημη μόρφωση. Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία και τα δικαιώματά της είχε ήδη τεθεί σαν θέμα στην Ευρώπη από τον 12ο αιώνα από την Κριστίν ντε Πιζάν που άνοιξε το λεγόμενο «γυναικείο ζήτημα», αλλά ειδικά η ικανότητα και το δικαίωμα της γυναίκας να έχει πρόσβαση στην εκπαίδευση και μορφώνεται εξίσου με τον άντρα είχε ήδη συζητηθεί στη Γαλλία από τον 15ο αιώνα. Η Μερντράκ που σίγουρα γνώριζε και ενδιαφερόταν για το ζήτημα της γυναικείας εκπαίδευσης, έγραψε:
«το μυαλό δεν έχει φύλο και αν τα μυαλά των γυναικών καλλιεργούνταν όπως εκείνα των αντρών και αν αφιερώναμε τον ίδιο χρόνο και χρήμα για την εκπαίδευσή τους, θα γίνονταν ίσα»
Επτά χρόνια αργότερα, ο καρτεσιανός φιλόσοφος Φρανσουά Πουλέν ντε λα Μπαρ θα μιλούσε κι εκείνος για το «άφυλο μυαλό» αλλά αυτός, αντίθετα από την Μερντράκ, θα γινόταν γνωστός για αυτό.
Μέσα σε αυτό το κλίμα αντιπαράθεσης και αμφισβήτησης των γυναικείων ικανοτήτων, η Μαρί Μερντράκ κατάφερε να εκπαιδευθεί στην ιατρική και, παρά το γεγονός ότι δεν μπορούσε να πουλήσει τα φάρμακα που έφτιαχνε λόγω του ότι δεν διέθετε επίσημη άδεια γιατρού, τα έδινε στους φτωχούς ενώ είχε πάντα ανοιχτό το εργαστήριό της για κάθε γυναίκα που ήθελε να εκπαιδευθεί μαζί της. Τόλμησε επίσης να κάνει κάτι που ελάχιστες γυναίκες τολμούσαν να κάνουν μέσα στην στερητική για τις γυναίκες ατμόσφαιρα της εποχής: να συγγράψει ένα βιβλίο χημείας και να γίνει έτσι η πρώτη γυναίκα που έγραψε χημική πραγματεία.
Το έργο της
Η Μαρί Μερντράκ δημοσίευε το βιβλίο της «Φιλανθρωπική και Εύκολη Χημεία για Γυναίκες» (La Chymie Charitable et Facile, Enfaveur des Dames) πρώτη φορά το 1656 στο Παρίσι. Το αφιέρωνε σε μία άλλη γυναίκα, την Κόμισσα του Γκις, Μαργαρίτα Λουίζα Σουζάν ντε Μπετούν, που ήταν μέντοράς της. Ο λόγος που περιέλαβε τη λέξη «φιλανθρωπική» στον τίτλο του βιβλίου της ήταν γιατί πίστευε ότι με το βιβλίο της οι γυναίκες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις που μετέδιδε για να βοηθήσουν όσους το είχαν ανάγκηαποκαλύπτοντας έτσι την ανθρωπιστική της φιλοσοφία. Απευθύνεται ανοιχτά σε γυναικείο αναγνωστικό κοινό προφανώς αναγνωρίζοντας το σχετικό εκπαιδευτικό κενό οι συνέπειες του οποίου είχαν ήδη γίνει αισθητές από την εποχή της Χέραντ του Λάντσμπεργκ.
Το βιβλίο χωρίζεται σε έξι μέρη: Το πρώτο αναφέρεται στις μεθόδους, τα εργαλεία και τα μέτρα που χρησιμοποιεί. Εκεί διαφαίνεται και η γνώσεις της σχετικά με την ιστορία της αλχημείας καθώς, όταν αναφέρεται στην μέθοδο του «μπεν μαρί», μιλάει για την αρχαία εφευρέτριά του, την Μαρία την Ιουδαία ενώ περιγράφοντας τις μεθόδους απόσταξης και συγκέντρωσης αποκαλύπτει γνώσεις μεσαιωνικής αλχημεία. Το δεύτερο μέρος αναφέρεται στην προετοιμασία και στις ιδιότητες των διαφόρων ουσιών. Το τρίτο μέρος ασχολείται με τα ζώα, το τέταρτο με τα μέταλλα, το πέμπτο περιγράφει την κατασκευή σύνθετων φαρμάκων με τον συνδυασμό διαφόρων ουσιών και το έκτο μέρος περιέχει συνταγές ομορφιάς και καλλυντικών και αφιερώνεται στις γυναίκες. Αξίζει να αναφερθεί ότι ειδικά σε αυτό το τελευταίο μέρος που σχετίζεται με τα καλλυντικά η Μερντράκ αποδεικνύει για άλλη μια φορά τις προχωρημένες της ιατρικές και χημικές γνώσεις με το να προειδοποιεί για τις βλαβερές συνέπειες του μολύβδου, ένα τοξικό υλικό με γενικά άγνωστες συνέπειες εκείνη την εποχή που χρησιμοποιούνταν κατά κόρον στα καλλυντικά.
Οι γυναικείες προκλήσεις στην επιστήμη
Στην εισαγωγή του βιβλίου η Μερντράκ καταγράφει και τις δυσκολίες και τους ενδοιασμούς που χρειάστηκε να ξεπεράσει προκειμένου να γράψει το βιβλίο, κάτι που αποτελεί παράδειγμα των δυσκολιών που αντιμετώπιζαν γενικά οι γυναίκες που ήθελαν να ασχοληθούν με την επιστήμη. Η Μερντράκ περιγράφει τον «εσωτερικό αγώνα» ανάμεσα στην παραδοσιακή εικόνα της γυναίκας που οφείλει να «παραμένει σιωπηλή, να ακούει και να μαθαίνει χωρίς να επιδεικνύει τις γνώσεις της» και από την άλλη να εκδώσει κάτι όπως είχαν κάνει κι άλλες γυναίκες πριν από εκείνη. Επίσης αναφέρεται στις συνέπειες που μπορεί να είχε αυτό το εγχείρημα καθώς η συγγραφή και γενικά η ενασχόληση με την επιστήμη δεν θεωρούνταν «αξιοσέβαστες» ασχολίες για μία γυναίκα. Όπως διαφαίνεται και από την κωμωδία του Μολιέρου Οι Σοφές Γυναίκες (Les Femmes savantes, 1672), οι γυναίκες που ασχολούνταν με την διανόηση αποτελούσαν συχνά στόχο γελοιοποίησης. Η Μερντράκ δηλώνει πως πρέπει να προστατέψει την αξιοπρέπειά της καθώς. όπως λέει η ίδια «η εκπαίδευση δεν είναι επάγγελμα για γυναίκα».
Όπως και στην περίπτωση της Ισαβέλλα Κορτέζε και γενικά των «βιβλίων μυστικών» που άνθησαν κατά τον 16ο και τον 17ο αιώνα στην αναγεννησιακή Ευρώπη, η Μαρί Μερντράκ μπαίνει στην διαδικασία να διαβεβαιώσει τους αναγνώστες της ότι όσα γράφει είναι δοκιμασμένα και αποτελεσματικά προκειμένου να ενισχύσει την αναγνωσιμότητα του βιβλίου της. Έτσι αποφεύγει να μιλήσει για δημιουργία χρυσού, ελιξίρια αθανασίας και φιλοσοφικές λίθους και επικεντρώνεται σε πρακτικές ιατρικές και κοσμετολογικές συνταγές. Δεν κρύβει όμως την ίδια αγωνία που είχαν πολλές γυναίκες που ασχολούνταν με την επιστήμη, ότι το βιβλίο της δεν θα έβρισκε ανταπόκριση γιατί, όπως έγραψε η ίδια, «οι άντρες πάντα υποτιμούν και κατακρίνουν τα προϊόντα της γυναικείας διανόησης». Αυτή η φράση δεν είναι τόσο απόδειξη προσωπικής ανασφάλειας όσο έμμεσος τρόπος κατάδειξης ενός προβλήματος που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες στον χώρο της επίσημης επιστήμης. Ας μην ξεχνάμε ότι οι γαλλικές ακαδημίες είχαν ήδη αρχίσει να απαγορεύουν στις γυναίκες να παρακολουθούν διαλέξεις. Παρά τους φόβους της, όμως, το βιβλίο της έγινε επιτυχία, επανεκδόθηκε πολλές φορές και μεταφράστηκε στα Ιταλικά και τα Γερμανικά.
Το βιβλίο της Μερντράκ, όχι μόνο ήταν ένα βιβλίο χημείας γραμμένο για πρώτη φορά από γυναίκα μέσα σε ένα κλίμα εχθρικό για την γυναικεία διανόηση, αλλά και ένα από τα λιγοστά εκπαιδευτικά εγχειρίδια για γυναίκες που υπήρχαν. Αποτελεί ένα ιδιαίτερο «υβρίδιο» ανάμεσα στα «βιβλία μυστικών» της εκλαϊκευμένης αλχημείας που άνθισαν κατά τον προηγούμενο αιώνα και τα βιβλία φυσικής επιστήμης που άρχιζε να ανθίζει τον 17ο αιώνα. Τα «μυστικά» της φύσης, της χημείας και του ανθρώπινου σώματος παύουν να είναι πλέον μυστικά και γίνονται προσβάσιμα σε όλους με το όραμα οι γνώσεις αυτές να χρησιμοποιηθούν για το καλό των ανθρώπων. Αυτή η «υβριδική» φύση του έργου της έχει γίνει σημαντικό αίτιο για την σχετική παραγνώριση της Μερντράκ καθώς δεν μπορεί να καταταχθεί εύκολα ή ξεκάθαρα ούτε στους αλχημιστές αλλά ούτε και στους σύγχρονους επιστήμονες αποτελεί όμως αδιαμφισβήτητο παράδειγμα «μεταστοιχείωσης» της μεσαιωνικής αλχημείας στη νέα επιστήμη που σήμερα ονομάζουμε χημεία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου