Μαριγώ Λαμπράκη

 Πηγές:https://archive.patris.gr/articles/62152/25140

            https://maleviziotis.gr/2022/02/16/καπετάνισσα-μαριγώ-λαμπράκη-ή-καζαντ/

Η καπετάνισσα Μαριγώ γεννήθηκε το 1847 στις Αρχάνες. Ηταν δυο χρόνια νεότερη από τη Μαυρορήνη. Πατέρας της ήταν ο Σπυρίδων Καζαντζής, αγωνιστής του 1821. Ήταν ένα συνετό και δυνατό παλικάρι κι ήταν αδερφοποιτός πολλών ηρώων που βρήκαν θάνατο στους δύσκολους αγώνες της δεκάχρονης επανάστασης. Από την αρχή του μεγάλου αγώνα είχε συνδεθεί με τα παλικάρια αυτά σαν ίσος προς ίσους. Ένας από αυτούς τους αδερφοποιτούς του, από τους πιο καλούς και δυνατούς ήταν και ο Γιώργης Ολαμπρης από το χωριό Πέρι κοντά στο Τυμπάκι.

Όταν τελείωσε ο μεγάλος αγώνας κατά το 1831, οι χριστιανοί περιμαζώνοντας τ’ απομεινάρια της ζωής τους και ξαναχτίζοντας τα ερειπωμένα τους σπίτια σχημάτιζαν οικογένειες από τα ναυάγια της τρικυμίας που βασάνιζε και ερήμωνε δέκα ολόκληρα χρόνια το νησί μας. Μετά το 1821, τα δέκα χρόνια που πέρασαν με την αιγυπτιακή κατοχή τα διάκριναν μια άγνωστη μέχρι τότε και απροσδόκητη για τους Κρητικούς προσπάθεια πολιτισμικής προόδου. Η δεκαετία αυτή έγινε αιτία να αναζήσει το νησί, να προοδεύσει η γεωργία, να αποκατασταθούν και να βελτιωθούν οι συγκοινωνίες, να αυξηθεί το εμπόριο με τη συνεχώς αυξανόμενη εξαγωγή και να βρεθούν νέες αγορές και νέοι δρόμοι κατανάλωσης. Με όλα αυτά ο λαός είχε σχηματίσει την ψευδαίσθηση της ημιελευθερίας. Ο Μωχάμετ Αλί διέθεσε για την Κρήτη κατά την περίοδο αυτή ένα πασά ενεργητικότατο και πανουργότατο, το Μουσταφά Ναϊτλή Πασά που πήρε αργότερα το χαρακτηριστικό παρώνυμο Κιρτλής δηλ. Κρητικός για την πολύχρονη και αποδοτική διοίκησή του. Ο Μουσταφά πασάς ήρθε στην Κρήτη με τον πρώτο αιγυπτιακό στρατό του 1822 κι έφυγε για την Κωνσταντινούπολη το 1852.

Κατά το 1841 ο Μωχάμετ Αλί υποχρεώθηκε να αποδώσει στο Σουλτάνο την Κρήτη αλλά ο Μουσταφά Πασάς έμεινε γενικός διοικητής της, μετά από σοβαρές ενέργειες της Πύλης. Κατάφερε λοιπόν η Πύλη στο τέλος να πείσει το Σουλτάνο να συναινέσει να μείνει στην Κρήτη ο Μουσταφά Πασάς Γκιριτλής με τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις στη διοίκησή του, πάντοτε όμως υπό την υψηλή επίβλεψη της Πύλης. Ο Σουλτάνος Αμπτούλ-Αζίζ ήρθε στην Κρήτη το 1851 και τότε γνώρισε από κοντά τον εξυπνότατο αντιπρόσωπό του και τον εκτίμησε πάρα πολύ για τη μεγάλη δραστηριότητά του. Γι’ αυτό μόλις γύρισε πίσω στην Πόλη τον πήρε μαζί του και τον έκαμε μεγάλο του Βεζύρη. Παρά τα κάποια μικροελαττώματά του και παρά τη φιλοχρηματία του που τον έκανε κάποτε να ξεχνά την τεχνική και δελεαστική υπόκρισή του, η διοίκηση του Μουσταφά πασά Γκιριτλή μπορεί να χαρακτηριστεί σαν διοίκηση συνετή και σημαντικά αποδοτική. Κατά τη μεταβατική λοιπόν αυτή περίοδο της αιγυπτιακής διοίκησης, η οικογενειακή ζωή βρήκε κι εκείνη κάποια γραμμή και η χαρά της ζωής άρχισε πάλι να γλυκαίνει τον πολυβασανισμένο λαό της Κρήτης.

Τότε, σαν από ενστικτώδη ανάγκη, ο κρητικός λαός εσχημάτισε νέες οικογένειες, πλήθυνε τους συντελεστές και αναπλήρωσε τα κενά που ο μεγάλος και φρικτός δεκάχρονος αγώνας είχε δημιουργήσει με την τραγική αιμορραγία του. Αυτή ακριβώς την εποχή ο αγωνιστής Σπυρίδων Καζαντζής παντρεύτηκε την κόρη του Μεραμπελιώτη εθνομάρτυρα Νικολάου Μπέμπελη που σκότωσαν οι Τούρκοι στα Σπήλια μαζί με 7 άλλους.

Ο Καζαντζοσπυρίδος όπως τον έλεγαν, γέννησε τρία παιδιά. Το τελευταίο ήταν η Μαριγώ. Έζησε μια ήρεμη και ήσυχη οικογενειακή ζωή. Μυαλωμένος και δραστήριος όπως ήταν, κατόρθωσε να εκτιμηθεί από τους ομοχώριούς του Αρχανιώτες που τον σέβονταν για τους παλιούς του πολεμικούς αγώνες μα και για την ήρεμη και σωστή κοινωνική και οικογενειακή ζωή του. Και όχι μόνο οι χριστιανοί τον σέβονταν αλλά και οι Τούρκοι μπέηδες τον εκτιμούσαν και αυτή η εκτίμηση έγινε αιτία να δημιουργηθεί το πρώτο ηρωικό επεισόδιο της Μαριγώς και να φανεί η δυνατή και ατίθαση ψυχή της! Σ’ όλο το διάστημα που μεσολάβησε μέχρι την έναρξη της επανάστασης του 1897, η ΜΑΡΙΓΩ, η εξαιρετική αυτή γυναίκα, αποθήκευε πολεμικό υλικό. Εμπαινε στο Κάστρο κι έβγαινε “γκαστρωμένη” όπως έλεγαν οι Καπετάνιοι του χωριού. Κυοφορούσε τη μελλούμενη επανάσταση. Ψεύτικη κοιλιά με φυσίγγια, ψεύτικα στήθια με πυρομαχικά. Μα και μέσα στα ασκιά και μέσα στις κοφίνες πάντα είχε κι από μια παρτίδα πυρομαχικά. Και τη νύχτα γινόταν προσεκτικός εντοιχισμός του καινούριου υλικού στο σπίτι της. Ετσι σαν άρχισε η επανάσταση του 1897 η Μαριγώ βρέθηκε ψυχικά και σωματικά έτοιμη για το μεγάλο, τον ωραίο, τον υπέροχο αγώνα!

Ευθύς από την αρχή ετοιμάστηκε αθόρυβα και σιωπηλά όπως εσυνήθιζε: Εμέτρησε τα φυσέκια που είχε αποθηκευμένα, ελάδωσε το τουφέκι της, είδε πόσα ναπολεόνια είχε εξοικονομήσει, εμέτρησε τα σεντόνια που είχε στο σπίτι της και υπολόγισε πόσους επιδέσμους θα μπορούσαν να αναπληρώσουν. Εριξε μια ματιά στο γύρο του καναπέ στις κουρτίνες των μικρών παραθυριών της, στις μαξιλαροθήκες της κι έμεινε ικανοποιημένη. Εστρεψε τα μάτια της στην εικόνα του Χριστού που είχε στο εικονοστάσι της είδε το γλυκό Του πρόσωπο με τα συμπαθέστατα πονετικά Του μάτια να φωτίζονται από το τρεμάμενο καντήλι. Μουρμούρισε μια θερμή ευχή κι ένιωσε την ψυχή της ν’ αλαφρώνει σα συνεπαρμένη πάνω στα φτερά μιας μεγάλης ελπίδας!

Οι πρώτες επαναστατικές πληροφορίες της έδωκαν την ευκαιρία ν’ αρχίσει τον προπαγανδισμό της και τη μετάγγιση της ελπίδας της για τη μελλούμενη επιτυχία...

Αρχή του Ιανουαρίου του 1897 άρχισαν οι πρώτες συγκεντρώσεις των Αρχανών και καταφθάνανε οι γύρω καπετάνιοι. Αρχηγοί και οπλαρχηγοί. Η προσωρινή διακοπή του αγώνα που είχε αρχίσει τον Αύγουστο του 1896 κι είχε τελειώσει το Νοέμβριο, δεν έκαμε τίποτε άλλο παρά να δυναμώσει την ελπίδα των Ελλήνων και να μεγαλώσει το πείσμα των Τούρκων. Ετσι το δευτέρωμα του αγώνα βρήκε τους αντίπαλους στερεούς στην ψυχική τους θέση και χαρακωμένους στο πείσμα τους τον Ιανουάριο του 1897.

Η επαναστατική σύσκεψη των Αρχανιωτών είχε αποφασίσει να κρατήσει με κάθε τρόπο τον αγώνα στη γραμμή Τζε, Γαλανό Παπούρι, Κακή Ράχη. Οι αρχηγοί των γύρω επαρχιών συμφώνησαν στη σκοπιμότητα της γραμμής αυτής και οι Μεσαρίτες υποσχέθηκαν ότι θα ενισχύσουν τις Αρχάνες με συνεχή και μόνιμη δύναμη. Ετσι άρχισε ο σκληρός και πολυκύμαντος αυτός αγώνας που είχε σαν κατακλείδα του την ελευθερία της Κρήτης!

Σ’ όλο αυτό το διάστημα οι Αρχάνες είχαν μετατραπεί σ’ ένα περίεργο αλλά υπέροχο στρατόπεδο. Το ηρωικό χωριό για να κρατηθεί στο ύψος της θυσίας του, είχε αποφασίσει να μην απομακρύνει από ‘κει τα γυναικόπαιδα. Θα έμεναν τα παιδιά, οι γυναίκες και οι γέροντες να συμμεριστούν την τύχη του χωριού. Αν έφευγαν, ήταν φυσικό να μην αισθάνονταν οι πολεμιστές την ελκυστική δύναμη προς το χωριό που τους συγκρατούσε. Κι ακόμη πιο φυσικό, η έλλειψη περίθαλψης, φροντίδας και περιποίησης θα ελάττωνε και τη συγκεντρωτική δύναμη των ενισχυμένων δυνάμεων που οργανωμένες εναλλάσσονταν με διάφορες φρουρές των επαρχιών. Εξάλλου οι Αρχάνες κατά την προηγούμενη επανάσταση των δύο μηνών είχαν αρνηθεί να συμμετέχουν και αυτό το γεγονός είχε μειώσει το ηθικό τους κύρος. Το να συμπέσει τότε η επανάσταση με τη συγκομιδή του μοναδικού τους προϊόντος των σταφυλιών τους έκαμε όχι μόνο να αρνηθούν τη συμμετοχή τους αλλά και να ζητήσουν την προστασία της τουρκικής διοίκησης για να εξασφαλίσουν πλήρη ουδετερότητα. Το κατά πόσον είχαν δίκιο ή όχι στη στάση τους αυτή τούτο είναι ζήτημα που έχει ανάγκη μεγάλης θεωρητικής ανάπτυξης. Τώρα όμως στο νέο αγώνα, όλοι οι Αρχανιώτες βρέθηκαν σύμφωνοι.

Κατά την περίοδο αυτή την τόσο κρίσιμη για τις Αρχάνες αλλά και γενικότερα για όλο τον κρητικό αγώνα η ΜΑΡΙΓΩ, που δικαιωματικά πια είχε πάρει τον τίτλο της καπετάνισσας, δεν έμεινε ούτε μια μέρα ούτε μια ώρα ακίνητη. Μόλις ακουγόταν το κανονάκι του Γιούχτα η Μαριγώ παραιτούσε κάθε απασχόληση. Η βάρδια του Γιούχτα που είχαν μόνιμη από την αρχή της επανάστασης, εφοδιασμένη με ένα τηλεσκόπιο (του Μ. Ναπολέοντα που είχε δωρηθεί στην επαναστατική επιτροπή των Αρχανών και φυλάσσεται στα κειμήλια της εκκλησίας της Παναγίας) παρακολουθούσαν όλους τους δρόμους και τις εξόδους του Κάστρου. Αν έβλεπαν Τούρκους να βγαίνουν από την Καινούρια Πόρτα και να προχωρούν προς την Κνωσό τραβούσαν τρεις κανονιές συνθηματικές. Πολύτιμο για την περίπτωση υπήρξε το μικρό εμπροσθογεμές κανονάκι που φυλάσσεται επίσης στην εκκλησία της Παναγίας. Οι τρεις λοιπόν κανονιές ήταν το σύνθημα πως ο εχθρός ξεκίνησε με κατεύθυνση τις Πατσίδες και ο κάθε πολεμιστής χωρίς καμία άλλη ειδοποίηση έτρεχε στην καθιερωμένη θέση ενώ η ακούραστη και η υπέροχη για την εθνική της εργασία επιτροπή των Αρχανών, διέτασσε τη μεταφορά πολεμοφοδίων και επισιτισμού στα ορισμένα από πριν πόστα. Διορισμένες μαγείρισσες υπήρχαν για την ετοιμασία του φαγητού των αγωνιστών.

Μόλις άκουγε το κανονάκι η καπετάνισσα Μαριγώ έκανε το σταυρό της, έζωνε τα φυσεκλίκια της και ξεκινούσε. Μα κάθε φορά προτού φύγει φώναζε τα μικρά της κορίτσια Ζαμπία και Ριρίκα και τους παράγγελνε.- Τα σακουλάκια σας παιδιά μου είναι στο σκρίνο πάνω. Μην ξεχνάτε τις παραγγελιές μου.- Οχι μάνα. Στο καλό. Εχετε γειά παιδιά μου. Και η υπέροχη γυναίκα ξανάκανε το σταυρό της και ξεκινούσε για να φτάσει πάντα πρώτη στη θέση της, στο Γαλανό Παπούρι, ή στου Τζέ, όπου θεωρούσε πιο αναγκαία την παρουσία της.Αλλά ας πούμε τι ακριβώς ήταν τα σακουλάκια που παράγγελνε. Για κάθε κορίτσι της που ήταν τότε το ένα οκτώ και το άλλο δέκα χρόνων, είχε κάνει ένα σακουλάκι και είχε βάλει μέσα στο καθένα, δυο αλλαξές εσώρουχα, ένα καύκαλο ψωμί, λίγο τυρί και μια πλάκα σαπούνι. Τους είχε παραγγείλει άμα δουν πως οι αρχανιώτικες οικογένειες έφευγαν, να πάρουν κι αυτά τα σακουλάκια τους και να ακολουθήσουν εκεί που θα πήγαιναν οι πιο πολλοί. Είχε προβλέψει την περίπτωση της φυγής από συμφορά, ή απλό πανικό και καθόριζε από πρωτύτερα το δρόμο των κοριτσιών της. Τα αγόρια της ο Μενέλαος ήταν μαζί της πολεμιστής και ο άλλος ο Γιώργης έφηβος πια κι αυτός αν και δεν είχε τουφέκι, δεν άφηναν μάχη για μάχη. Ο ένας πολεμιστής και ο άλλος “σεϊρτζής” όπως έλεγαν τον απλό θεατή. Στο τέλος όμως ο Γιώργης βρήκε τουφέκι κι έγινε κι αυτός πολεμιστής. Ετσι σε κάθε μάχη η καπετάνισσα ήταν πρώτη με τους γιούς της και τελευταία στο γυρισμό. Συντρόφισσα πιστή και στερεά και με ορμή σε κάθε μάχη. Κι άμα τέλειωνε η μάχη, άλλα καθήκοντα κι άλλη αποστολή την περίμενε, όχι λιγότερο εθνική, όχι λιγότερο ιερή. Η περίθαλψη των ξένων πολεμιστών. Στο σπίτι της φιλοξενούσε τον πυροβολητή Χρήστο Μπρισιμιτζάκη μα εφρόντιζε για την τροφοδοσία και πολλών άλλων. Από το σπίτι της πέρασαν: ο Χρήστος Μπρισιμιτζάκης, ο Θεοφιλάτος, ο Ιωάννης Μπρισιμιτζάκης, ο Πρίγκηπας Γεώργιος Μουρούζης, ο περίεργος αυτός τύπος του παράφρονος παλικαριού, μα και πολλοί άλλοι που ποτέ δεν ξέχασαν το πέρασμά τους από την ιερή και εθνική εστία του φιλόξενου σπιτιού της καπετάνισσας Μαριγώς.

Τα γράμματα του Χρήστου Μπρισιμιτζάκη που όπως ομολογεί ο ιστορικός σώθηκαν (;) μιλούν για τον ηρωισμό της αγνής αυτής γυναίκας, και για τα νόστιμα φαγητά και τα καλιτσούνια της, εδέσματα απροσδόκητα με τη νοστιμιά τους για τα σκληρά εκείνα χρόνια.