Η Ροζ Βαλάν (Γαλλικά: Rose Valland, 1 Νοεμβρίου 1898 – 18 Σεπτεμβρίου 1980) ήταν Γαλλίδα ιστορικός τέχνης, μέλος της Γαλλικής Αντίστασης, Λοχαγός στον Γαλλικό Στρατό και μια από τις πλέον παρασημοφορημένες γυναίκες στην ιστορία της Γαλλίας. Κατέγραφε κρυφίως λεπτομέρειες με τις λεηλασίες των Ναζί επί της εθνικής γαλλικής και εβραϊκής ιδιωτικής τέχνης στη Γαλλία· και, σε συνεργασία με τη Γαλλική Αντίσταση, διέσωσε χιλιάδες έργα τέχνης.
Β' Παγκόσμιος Πόλεμος
Το 1941, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Βαλάν (Valland) τέθηκε σε μισθωτή υπηρεσία και έγινε επιτηρητής του Μουσείου Ζε ντε Πομ (Jeu de Paume Museum) κατά την εποχή της Γερμανικής κατοχής στη Γαλλία. Μέσω του "Ειδικού Προσωπικού για την Εικαστική Τέχνη" ("Special Staff for Pictorial Art" [Sonderstab Bildende Kunst]) του Ινστιτούτου ηγέτη του Ράϊχ (Reichsleiter) Ρόζενμπεργκ για τα Κατεχόμενα Εδάφη (The Reich Leader Rosenberg Institute for the Occupied Territories [Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg für die besetzten Gebiete]) ή ERR, οι Γερμανοί άρχισαν τη συστηματική λεηλασία των έργων τέχνης από τα μουσεία και τις ιδιωτικές συλλογές έργων τέχνης, σε ολόκληρη τη Γαλλική επικράτεια. Χρησιμοποίησαν το Μουσείο του Ζε ντε Πομ (Jeu de Paume Museum) ως το κεντρικό σημείο αποθήκευσης και διαλογής, εν αναμονή της διανομής των προς διάφορα πρόσωπα και τόπους στη Γερμανία.
Ενώ διεξάγετο η λεηλασία των Ναζί, η Ροζ Βαλάν (Rose Valland) άρχισε να καταγράφει μυστικά όσο το δυνατόν περισσότερα από την πλειονότητα των 20.000 αντικειμένων τέχνης τα οποία μεταφέρθηκαν στο Μουσείο του Ζε ντε Πομ (Jeu de Paume Museum). Η Βαλάν δεν απεκάλυψε στους Γερμανούς ότι καταλάβαινε τη Γερμανική.Για την ακρίβεια, ποτέ της δεν είχε επσήμως σπουδάσει τη γλώσσα, αλλά κάποια προγενέστερα ταξείδια της, κατά τις δεκαετίες του 1920 και 1930 την είχαν βοηθήσει τόσο, ώστε να έχει μια καλή κατανόηση της τότε ευρέως χρησιμοποιούμενης ακαδημαϊκής γλώσσας. Η Βαλάν θα συνομιλούσε με τους οδηγούς των φορτηγών οι οποίοι απασχολούνταν από τους Γερμανούς και έτσι ήταν σε θέση να μαθαίνει για τα έργα τέχνης τα οποία ελεηλατούνταν και μεταφέρονταν κατευθείαν στους σιδηροδρομικούς σταθμούς. Η Βαλάν ενημέρωνε τακτικά τον Jacques Jaujard, τον Διευθυντή των Εθνικών Μουσείων (Directeur des Musėes Nationaux), σχετικά με την κατάσταση των λεηλασιών των έργων τέχνης από τους Ναζί. Επιπλέον, για τέσσερα χρόνια παρακολουθούσε πού και σε ποιον στη Γερμανία αποστέλλονταν τα έργα τέχνης και με κίνδυνο της ζωής της, παρείχε αυτές τις πληροφορίες για τις σιδηροδρομικές αποστολές των έργων τέχνης, στη Γαλλική Αντίσταση, ώστε να μην ανατινάξουν κατά λάθος, τις αμαξοστοιχίες οι οποίες μετέφεραν τους ανεκτίμητους θησαυρούς της Γαλλίας. Το μουσείο επισκέπτονταν υψηλόβαθμοι Ναζί αξιωματούχοι και η Βαλάν ήταν εκεί, όταν στις 3 Μαΐου 1941 το επισκέφτηκε ο Στρατάρχης (Reichsmarschall) Χέρμαν Γκαίρινγκ (Hermann Göring)] προκειμένου να διαλέξει ο ίδιος, κάποιους από τους κλεμμένους πίνακες, για την προσωπική του συλλογή.
Αμαξοστοιχία 40044
Στις 1 Αυγούστου 1944, λίγες εβδομάδες πριν από την απελευθέρωση των Παρισίων στις 25 Αυγούστου 1944, η Βαλάν (Valland) έμαθε ότι ο Βαρώνος Kurt von Behr, ο επικεφαλής του ERR στη Γαλλία, σχεδίαζε να μεταφέρει στη Γερμανία όσα περισσότερα έργα τέχνης μπορούσε, συμπεριλαμβάνοντας και πολλούς από τους σύγχρονους πίνακες οι οποίοι έως πρόσφατα είχαν παραμεληθεί. Η Βαλάν έμαθε πως τα φορτηγά που είχαν συγκεντρώσει τα έργα τέχνης κατευθύνονταν στον σιδηροδρομικό σταθμό Aubervilliers στα περίχωρα των Παρισίων. Κατά τις 2 Αυγούστου 1944, 148 ξύλινα κιβώτια και τα οποία περιείχαν συνολικά 967 πίνακες, συμπεριλαμβάνοντας έργα των Μπρακ (Braque), Σεζάν (Cézanne), Ντεγκά (Degas), Dufy, Γκωγκέν (Gauguin), Μοντιλιάνι (Modigliani), Πικάσο (Picasso), Τουλούζ-Λωτρέκ (Toulouse-Lautrec) και Ουτριλό (Utrillo) φορτώθηκαν σε πέντε καλυμμένων εμπορευμάτων βαγόνια τα οποία περιείχαν κατασχεθέντα έπιπλα και προσωπικά είδη απελαθέντων πολιτών.Ευτυχώς, τα άλλα βαγόνια με αγαθά δεν είχαν ακόμη φορτωθεί, πράγμα που σήμαινε ότι η αμαξοστοιχία ποτέ δεν αναχώρησε από το σταθμό σύμφωνα με το πρόγραμμα.
Η Βαλάν κατάφερε να δώσει στον Jaujard ένα αντίγραφο της φορτωτικής εντολής των Ναζί, όπου απαριθμούσε την αμαξοστοιχία, τους αριθμούς των βαγονιών, το περιεχόμενο κάθε κιβωτίου και τον προορισμό του κάθε βαγονιού (είτε στον Πύργο Kogl, στο Sankt Georgen im Attergau στην Άνω Αυστρία, είτε στο χώρο φύλαξης του Nikolsburg στη Μοραβία). Αυτή την πληροφορία ο Jaujard την προώθησε στην Αντίσταση. Κατά τις 10 Αυγούστου, η αμαξοστοιχία ήταν έτοιμη να αναχωρήσει, αλλά μέχρι τότε, οι Γάλλοι εργαζόμενοι στους σιδηροδρόμους κατήλθαν σε απεργία. Ωστόσο, δύο ημέρες αργότερα, οι διαδρομές εκκαθαρίστηκαν και έχοντας καθυστερήσει από αμαξοστοιχίες υψηλότερης προτεραιότητας οι οποίες μετέφεραν τους τρεπόμενους σε φυγή Γερμανούς μαζί με τα προσωπικά τους αντικείμενα, η αμαξοστοιχία που είχε τον χαρακτηρισμό 40044, αναχώρησε ρυμουλκώντας συνολικά 53 βαγόνια. Η υπερφορτωμένη αμαξοστοιχία έφτασε στο Λε Μπουρζέ (Le Bourget) όταν και υπέστει μηχανική βλάβη. Έως ότου οι Γερμανοί επιδιορθώσουν το πρόβλημα 48 ώρες αργότερα, η Γαλλική Αντίσταση είχε ήδη εκτροχιάσει δύο αμαξοστοιχίες, οι οποίες εμπόδιζαν τις διαδρομές προς τα εμπρός, αφήνοντας έτσι, ακινητοποιημένη την αμαξοστοιχία 40044 στην Aulnay-sous-Bois.
Μετά την άφιξη του Δεύτερου Θωρακισμένου Τομέα (Second Armored Division) του Γαλλικού Στρατού στο Παρίσι, απεστάλλει στις 27 Αυγούστου, μια μικρή αποστολή υπό την ηγεσία του υπολοχαγού Αντρέ Ρόζενμπεργκ (André Rosenberg - τον υιό του εξόριστου έμπορου τέχνης Paul Rosenberg) προκειμένου να ελέγξει και να εξασφαλίσει την αμαξοστοιχία. Μετά την εκδίωξη κάποιων παλαιών Γερμανών στρατιωτών που συνόδευαν την αποστολή, άνοιξαν μερικά από τα ξύλινα κιβώτια και βρήκαν πολλά έργα ζωγραφικής, τα οποία ο Ρόζενμπεργκ είχε δει για τελευταία φορά, να κρέμονται στους τοίχους του διαμερίσματος της οικογένειάς του στο Παρίσι. Έχοντας βρει λεηλατημένα δύο ξύλινα κιβώτια και μια ολόκληρη συλλογή από ασημικά να λείπει, διευθετήθηκε ώστε 36 ξύλινα κιβώτια να σταλλούν στο Λούβρο προς φύλαξη. Ωστόσο, προς απογοήτευση της Βαλάν, χρειάστηκε να περάσουν ακόμα δύο μήνες έως ότου απομακρυνθούν από την αμαξοστοιχία και τα υπόλοιπα ξύλινα κιβώτια και μεταφερθούν σε ασφαλές σημείο.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο
Μετά την απελευθέρωση του Παρισιού από τις Συμμαχικές Δυνάμεις και επειδή η Βαλάν (Valland) είχε εργαστεί στο Ζε ντε Πομ (Jeu de Paume), αρχικά συνελήφθη ως ύποπτη συνεργάτης των Ναζί. Όμως, απελευθερώθηκε σύντομα, μόλις επιβεβαιώθηκε η συμπεριφορά της.
Εμπιστευόμενη κανέναν, πλην του Jaujard, αρχικά δίστασε να μοιραστεί τα αρχεία της. Έχοντας έρθει σε επαφή μαζί της από τον Jaujard, χρειάστηκαν να περάσουν μήνες δημιουργίας σχέσεων εμπιστοσύνης μετά του Λοχαγού James Rorimer από το πρόγραμμα Μνημείων, Καλών Τεχνών και Αρχείων, ώστε να συμφωνήσει να προσκομίσει τα πιο σημαντικά της αρχεία. Η πληροφόρηση που η Βαλάν κατάφερε να προμηθεύσει, οδήγησε στην ανακάλυψη πολλών αποθηκών με λεηλατημένα έργα τέχνης στη Νότια Γερμανία, κυρίως στο Κάστρο Neuschwanstein, στις Βαυαρικές Άλπεις, όπου βρέθηκαν πάνω από είκοσι χιλιάδες έργα τέχνης και πολιτιστικά αντικείμενα. Επέβλεψε την επιστροφή 1.400 κιβωτίων έργων τέχνης από το κάστρο Neuschwanstein κατευθείαν στο Ζε ντε Πομ. Τα αρχεία της Βαλάν αργότερα βοήθησαν, στην επιτάχυνση της επιστροφής των λεηλατημένων έργων τέχνης στους νόμιμους ιδιοκτήτες των. Προκειμένου να βοηθηθεί στις προσπάθειές της, ώστε να εντοπιστούν και να επιστραφούν στη Γαλλία τα κλεμμένα έργα τέχνης, η Βαλάν ζήτησε και έλαβε στις 4 Μαΐου 1945, διορισμό αρχικά ως υπολοχαγός και εν συνεχεία ως λοχαγός στον Πρώτο Γαλλικό Στρατό. Υπηρέτησε για οκτώ χρόνια στη Γερμανία, αρχικά ως μέλος της ″Επιτροπής Ανάκτησης Έργων Τέχνης″ (″Commission de Récupération Artistique″), όπου ήταν η σύνδεσμος της ζώνης κατοχής στη Γερμανία, με τη Γαλλική Κυβέρνηση.
Επιδεινύοντας πρωτοβουλία, η Βαλάν προσέγγισε Γερμανικό στρατιωτικό προσωπικό (των οποίων τα ονόματα είχε καταγράψει ενώ ήταν στο Ζε ντε Πομ) και ήταν έτσι σε θέση να επιβεβαιώσει τη θέση αρκετών επιπλέον τοποθεσιών, προηγουμένως αγνώστων αποθηκών. Στις δίκες της Νυρεμβέργης η Βαλάν ήταν μάρτυρας τον Φεβρουάριο του 1946, όπου ήρθε αντιμέτωπη με τον Χέρμαν Γκαίρινγκ σχετικά με τα έργα τέχνης που είχε κλέψει. Το 1946, η Βαλάν διορίστηκε ως υπεύθυνη για τις δραστηριότητες των Καλών Τεχνών για το Γαλλικό Συμβούλιο Επιτήρησης, όπου βοήθησε στην ανάκτηση πολυάριθμων έργων ζωγραφικής, γλυπτών, πολύτιμων νομισμάτων και ταπισερί τα οποία ανήκαν στη Γαλλία. Σύμφωνα με έκθεση του 2013 προς τη Γαλλική Γερουσία, εκτιμάται ότι λόγω των προσπαθειών της Βαλάν, περί τα 60.000 έργα τέχνης ήταν σε θέση να εντοπιστούν από την Επιτροπή Ανάκτησης Έργων Τέχνης και τους Συμμάχους, με τα τρία τέταρτα από αυτά να έχουν επεστραφεί στη Γαλλία πριν από το 1950.
Με την επιστροφή της στη Γαλλία το 1953, η Βαλάν διορίστηκε συντηρητής των Εθνικών Μουσείων (Musées Nationaux) της Γαλλίας και το 1954 ονομάστηκε Πρόεδρος της ″Επιτροπής για την Προστασία των Έργων Τέχνης″ (″Chef du Service de protection des oeuvres d'art″). Το 1961, έγραψε για τις εμπειρίες της κατά τη διάρκεια του πολέμου, σε ένα βιβλίο το οποίο δημοσιεύτηκε με τίτλο, ″Le front de l'art″ (αναδημοσιεύθηκε το 1997). Η Βαλάν συνταξιοδοτήθηκε το 1968, αλλά συνέχισε να εργάζεται σε θέματα αποκατάστασης για τα Γαλλικά αρχεία. Η γενναιότητα και η προσήλωσή της κατέληξαν σε πολυάριθμες απονομές τόσο από τη δική της όσο και από άλλες χώρες. Από τη Γαλλική Κυβέρνηση η Βαλάν έλαβε χρίστηκε Ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής (Chevalier de la Legion d'honneur), έγινε Ταξιάρχης των Τεχνών και των Γραμμάτων (Commandeur des Arts et des Lettres) και της απονεμήθηκε το Παράσημο Αντίστασης (Médaille de la Résistance). Μετά από τη δημιουργία του το 1951, Η Βαλάν έλαβε το Σταυρό του Τάγματος της Αξίας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (Federal Cross of Merit - Bundesverdienstkreuz). Οι Ηνωμένες Πολιτείες απένειμαν το 1948, το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας (Presidential Medal of Freedom).
Η Βαλάν απεβίωσε το 1980 και ενταφιάστηκε στη γενέτειρά της Saint-Etienne-de-Saint-Geoirs. Η Πλατεία Rose Valland, η κεντρική πλατεία στη Saint-Étienne-de-Saint-Geoirs μετονομάστηκε σε Valland το 2003. Το Κολλέγιο Rose Valland (Collège Rose Valland) στην οδό Πιερ ντε Κουμπερτέν 1, (1 rue Pierre de Coubertin) στη γενέτειρά της, έχει επίσης ονομαστεί προς τιμήν της. Ο Σύλλογος για τη Μνήμη της Ροζ Βαλάν (Association de la Mémoire de Rose Valland) ο οποίος ιδρύθηκε προκειμένου να τιμήσει τη μνήμη της, εδρεύει στη γενέτειρά της στην Πλατεία Rose Valland.
Με πρωτοβουλία του Συλλόγου για τη Μνήμη της Ροζ Βαλάν, στις 25 Απριλίου 2005, έγινε η αποκάλυψη αναμνηστικής πλάκας στην πρόσοψη του Ζε ντε Πομ προς τιμήν της Βαλάν.
Το 2018, κυκλοφόρησε από τη Γαλλική ταχυδρομική υπηρεσία, σχετικό γραμματόσημο προς τιμήν της.
Το Γαλλικό Υπουργείο Πολιτισμού και Επικοινωνιών (Ministère de la Culture et de la Communication) έχει μια δικτυακή πύλη, που ονομάζεται Site Rose Valland Service des musées de France και η οποία απαριθμεί τα ανακτημένα έργα τέχνης, που υπάρχουν στα Εθνικά Μουσεία της Γαλλίας.
Προσωπική ζωή
.jpg)
Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η Βαλάν ξεκίνησε μια σχέση, με τη γεννημένη στο Λίβερπουλ Joyce Helen Heer (1917-1977), μια γραμματέα-διερμηνέα στην Πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι δυο γυναίκες μοιράζονταν το διαμέρισμα επί της οδού Ναβάρρα (rue de Navarre) στην 5η περιοχή (5th arrondissement) των Παρισίων. Η σχέση τους έληξε με τον θάνατο της Heer από καρκίνου του μαστού, οπότε και ενταφιάστηκε στον οικογενειακό τάφο της Βαλάν.
Στον λαϊκό πολιτισμό
- Το 1964 το φιλμ Το Τραίνο (The Train) του John Frankenheimer βασίστηκε πρόχειρα στο βιβλίο της και περιλαμβάνει έναν χαρακτήρα που ονομάζεται "Mlle Villard".
- Ο ρόλος της Βαλάν (Valland) στη διατήρηση της κλεμμένης τέχνης, συζητήθηκε ως μέρος του βιβλίου και του ντοκιμαντέρ, The Rape of Europa (Ο Βιασμός της Ευρώπης).
- Η Βαλάν ήταν το θέμα της βιογραφίας (2006) από την Corinne Bouchoux, "Rose Valland: Resistance at the Museum" ("Ροζ Βαλάν: Αντίσταση στο Μουσείο").
- Στο μυθιστόρημα της Sara Houghteling (2009), "Pictures at an Exhibition" ("Εικόνες σε μια Έκθεση"), ο χαρακτήρας της Rose Clément είναι βασισμένος στη Ροζ Βαλάν.
- Η Βαλάν ήταν επίσης ένα από τα κύρια θέματα στο βιβλίο του Robert M. EdselIn (2009), "The Monuments Men" ("Μνημείων Άνδρες") το οποίο αργότερα (2014) θα χρησιμεύσει ως βάση του φιλμ με την ίδια ονομασία.[20] Η Βαλάν ήταν η έμπνευση για τον χαρακτήρα της Claire Simone, την οποία υποδήθηκε η Κέιτ Μπλάνσετ στο φιλμ (2014), "The Monuments Men" ("Μνημείων Άνδρες") με σκηνοθέτη τον Τζορτζ Κλούνεϊ.
- Αναφέρεται επίσης στο Γαλλικό θρίλερ "L'Antiquaire" ("Οι Αντικέρ").
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου