Τρότα του Σαλέρνο

 

Η Τρότα του Σαλέρνο (Trota ή Trocta, 12ος αιώνας) ήταν μεσαιωνική γιατρός και καθηγήτρια ιατρικής (magistra medicinae) στην Ιατρική Σχολή του Σαλέρνο, την μοναδική σχολή στην Ευρώπη που δέχονταν γυναίκες ως μαθήτριες αλλά και ως καθηγήτριες.Αποτελεί ίσως την πιο γνωστή από τις λεγόμενες Γυναίκες του Σαλέρνο.

Αν εξαιρέσουμε το ιατρικό κείμενο της Μητροδώρας η Τρότα μαζί με την σύγχρονή της Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν θεωρούνται οι μοναδικές γυναίκες που συνέγραψαν ιατρικά εγχειρίδια κατά τον Μεσαίωνα. Το έργο της Τρότα, που έμεινε γνωστο με τον τίτλο «Τροτούλα», χρησιμοποιούνταν ως το βασικό γυναικολογικό εγχειρίδιο στην Δυτική Ευρώπη μέχρι περίπου τον 17ο αιώνα.

Η Τρότα θεωρείται η πρώτος γυναικολόγος του κόσμου αν και είχε σφαιρικές ιατρικές γνώσεις και θεράπευε γυναίκες και άντρες.

Βιογραφικά στοιχεία

Αν και έχει υπάρξει εκτεταμένη έρευνα σχετικά με τη ζωή και το έργο της Τρότας από το Σαλέρνο, σήμερα δεν γνωρίζουμε και πολλά πράγματα για αυτήν με βεβαιότητα. Δεδομένου ότι το όνομα Τρότα ήταν πολύ κοινό στην Ιταλία κατά τον Μεσαίωνα οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει πάνω από εβδομήντα ιστορικές γυναίκες με αυτό το όνομα με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να ξεχωρίσουμε ποια στοιχεία αφορούν την συγκεκριμένη Τρότα. Αν και η Ιταλία τον 12ο αιώνα βρισκόταν υπό την κατοχή των Νορμανδών, η Τρότα κατά πάσα πιθανότητα ήταν Λομβαρδή.

Δίδασκε στην Ιατρική Σχολή του Σαλέρνο και διατηρούσε ιδιωτική κλινική με μεγάλη φήμη. Δίδασκε τα τρία είδη ασθενειών: κληρονομικές, μεταδοτικές και αυτοπαραγόμενες ενώ η ιατρική της περιλάμβανε τη χρήση εργαλείων και τεχνικών όπως ανάλυση ούρων, εξέταση σφυγμού και εκτίμηση του χρώματος του δέρματος. Η Τρότα δίδασκε τους μαθητές της να ακούν τους ασθενείς και να κάνουν ερωτήσεις σχετικά με τα συμπτώματά τους. Οι μαθητές της μπορούσαν να διακρίνουν την διαφορά μεταξύ τύφου και ελονοσίας, να υπολογίζουν την θερμοκρασία του σώματος, να κάνουν εκτιμήσεις σχετικά με τον χρόνο ανάρρωσης και να αντιμετωπίζουν σύνθετα τραύματα με αρκετή επιτυχία.

Η Τρότα πίστευε πως τόσο οι γυναίκες όσο και οι άντρες μπορεί να υποφέρουν από ασθένειες ή ανεπάρκειες που προκαλούσαν προβλήματα γονιμότητας. Αυτή η άποψη ήταν εξαιρετικά επαναστατική για την εποχή της γιατί κανείς δεν είχε υπονοήσει ποτέ μέχρι τότε ότι η υπογονιμότητα μπορεί να οφείλονταν σε κάποια ανεπάρκεια του άντρα. Επίσης, είχε αναπτύξει διάφορα οπιούχα αναισθητικά με σκοπό την ανακούφιση των γυναικών από τους πόνους του τοκετού καθώς δεν συμμερίζονταν την επικρατούσα τότε άποψη ότι οι γυναίκες όφειλαν να υποφέρουν κατά τον τοκετό ως τιμωρία για το πρωπατορικό αμάρτημα. Αυτά τα οπιούχα σκευάσματα σταδιακά άρχισαν να χρησιμοποιούνται και για την αντιμετώπιση των μετεγχειριτικών πόνων από άλλους γιατρούς με αποτέλεσμα να ξεκινήσει έτσι η διαδικασία ανακάλυψης των αναισθητικών.

Το έργο της και η «Τρότουλα»

Σήμερα γνωρίζουμε δύο έργα της. Το πρώτο είναι η «Πρακτική», ένα εγχειρίδιο γενικής ιατρικής που αποκαλύπτει την ευρύτητα των γνώσεων της Τρότας που κυμαίνονται από την γυναικολογία μέχρι τις ασθένειες των ματιών και τα στομαχικά προβλήματα. Περιλαμβάνει 71 διαφορετικές θεραπείες για γυναικολογικά και μαιευτικά προβήματα, αισθητικά προβήματα, ψείρες, εγκαύματα, καρκίνο, φρενίτιδα, διαστρέματα, υπερβολική εφίδρωση, δαγκώματα φιδιών, πονόδοντο, προβλήματα στη σπλήνα, αιμορροΐδες, πυρετό, και πολλά άλλα. Ίσως η «Πρακτική» να ήταν μόνο μία συντομευμένη έκδοση κάποιου προγενέστερου έργου της Tρότα πολύ πιο εκτεταμένου. Το δεύτερο έργο της είναι οι «Θεραπείες για Γυναίκες» που ασχολείται καθαρά με γυναικολογικά θέματα. Σε αυτό το βιβλίο η Τρότα ανέφερε πως ασχολήθηκε με την ιατρική βλέποντας πόσο υπέφεραν οι γυναίκες που συχνά ντρέπονταν να απευθυνθούν σε άντρες γιατρούς^. 

 Αν και η Τρότα δεν συνέγραψε η ίδια αυτά τα έργα ήταν όμως η αυθεντία πίσω από αυτά και οι διάφοροι λόγιοι που τα συνέγραψαν (ανάμεσά τους και πολλές γυναίκες) ομολογούσαν και οι ίδιοι πως επρόκειτο για συλλογές και ανθολογίες από άλλα έργα της καθώς και καταγραφές διαλέξεών της.

Μέχρι το τέλος του 12ου αιώνα οι «Θεραπείες για Γυναίκες» είχαν συμπεριληφθεί με άλλα δύο ιατρικά κείμενα (το «Ασθένειες Γυναικών» και το «Γυναικεία καλλυντικά») που έγραψαν άντρες σε ένα έργο το οποίο πήρε συλλογικά το όνομα «Τροτούλα» (ή «Τρότουλα») που σήμαινε «μικρή Τρότα» ή «συνοπτική Τρότα» το οποίο κυκλοφόρησε σε όλη την Δυτική Ευρώπη και έγινε το πιο δημοφιλές γυναικολογικό έργο επί τέσσερις αιώνες και θεωρούνταν ισάξιο των έργων αυθεντιών όπως ο Αριστοτέλης, ο Αβικέννας και ο Αλβέρτος Μάγνος. Το γεγονός ότι η συλλογή αυτή έργων πήρε το όνομα της Τρότα παρά το γεγονός ότι περιείχε έργα και άλλων συγγραφέων αποκαλύπτει από τη μία την ιατρική φήμη της Τρότα αλλά και την γενικευμένη άποψη της εποχής ότι οι γυναίκες αποτελούσαν αυθεντία σε ζητήματα γυναικολογίας καθώς κατείχαν «γυναικεία μυστικά» που οι άντρες δεν γνώριζαν. Πολύ σύντομα το όνομα «Τροτούλα» θεωρήθηκε ότι ήταν το όνομα της συγγραφέα και έτσι οι λόγιοι (και αργότερα οι ιστορικοί) άρχισαν να μιλάνε για την γιατρό Τροτούλα από το Σαλέρνο.

Αμφισβητήσεις σχετικά με το φύλο της και το έργο της

Αν και η Τρότα είχε αποκτήσει μεγάλη φήμη ως γιατρός, όταν ο Σώσερ συμπεριέλαβε τόσο εκείνη όσο και την Ελοΐζα στο έργο του «Ιστορίες του Καντέρμπερι» οι δύο γυναίκες άρχισαν να αποκτούν αρνητική φήμη ως παραδείγματα πονηρών και ανήθικων γυναικών.

Σταδιακά από τον 13ο αιώνα και μετά οι άντρες γιατροί άρχισαν να εκτοπίζουν τις γυναίκες από το ιατρικό επάγγελμα καθώς άρχισαν να μπαίνουν περιορισμοί στην άσκησή του και να απαιτείται άδεια και πανεπιστημιακή μόρφωση στα οποία οι γυναίκες δεν είχαν πρόσβαση. Με τον τρόπο αυτό η «γυναικεία αυθεντία» στα ιατρικά θέματα άρχισε να φθίνει και ο άντρας γιατρός άρχισε να θεωρείται πιο μορφωμένος και πιο σωστά καταρτισμένος ακόμα και στα ζητήματα γυναικολογίας. Η «φιλοσοφική ιατρική» των εξολοκλήρου αντρικών πανεπιστημίων επικράτησε έναντι της «εμπειρικής ιατρικής» των γυναικών που αντιπροσώπευε η Τρότα. Γυναίκες όπως η Περέττα και η Ζακλίν Φελισί βρέθηκαν αντιμέτωπες με τον νόμο και το ιατρικό και Εκκλησιαστικό κατεστημένο καθώς επιχειρούσαν να ασκήσουν την ιατρική. Μέχρι τον 16ο αιώνα οι λόγιοι είχαν αρχίσει να αμφισβητούν ότι η Τροτούλα υπήρξε ποτέ και να αποδίδουν το έργο της σε κάποιον άντρα ονόματι Τρότος ή Έρος που υποτίθεται ότι έζησε κατά την αρχαιότητα.Τέτοιου είδους αμφισβητήσεις του έργου αλλά και του φύλου πολλών γυναικών που ξεχώρισαν στην ιστορία δεν ήταν κάτι ασυνήθιστο και συνέβησαν πολλές φορές ακόμα και μέχρι τον 20ο αιώνα.

Αν και η θεωρία περί της αρχαίας προέλευσης της «Τροτούλας» εν τέλει εγκαταλείφθηκε, η αμφισβήτηση του φύλου της ή ακόμα και της ιστορικής της ύπαρξης παρέμεινε μέχρι τον 20ο αιώνα. Κάποιοι άρχισαν να λένε πως το όνομα Τρότα ήταν απλά ένα πορνογραφικό αστείο καθώς άρχισαν να το συνδέουν με την λέξη «πόρνη» (trot), ιδιαίτερα από την στιγμή που για πολλούς κατά τον Μεσαίωνα ένα γυναικολογικό κείμενο ήταν συνώνυμο με την πορνογραφία. Την δεκαετία του ‘80 όμως ανακαλύφθηκε το πρωτότυπο κείμενο της «Πρακτικής» ενώ την δεκαετία του ‘90 επιβεβαιώθηκε ότι η Τρότα ήταν η συγγραφέας των «Θεραπειών για Γυναίκες».

Η Τρότα, όπως και πολλές από τις «Γυναίκες του Σαλέρνο», ήταν πρωτοπόρα στην γυναικολογία και την ιατρική.

Η Τρότα αναφέρεται ως «Τροτούλα» στο έργο τέχνης της Τζούντι Σικάγο «Το Δείπνο».