Η Μάρια Γιάνιον (πολωνικά: Maria Janion) (24 Δεκεμβρίου 1926 – 23 Αυγούστου 2020) ήταν Πολωνή λόγιος, θεωρητικός της λογοτεχνίας και κριτικός, καθώς και φεμινίστρια. Ήταν καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Λογοτεχνικής Έρευνας της Πολωνικής Ακαδημίας Επιστημών, με ειδίκευση στον λογοτεχνικό ρομαντισμό.
Η Γιάνιον ήταν επίσης μέλος της Πολωνικής Ακαδημίας Μάθησης. Κατείχε επίτιμο πτυχίο από το Πανεπιστήμιο του Γκντανσκ.
Ζωή και καριέρα
Γεννήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 1926 στο Μόνκι της Δεύτερης Πολωνικής Δημοκρατίας. Ο πατέρα της ήταν ο Τσίπριαν Γιάνιον και η μητέρα της η Λουντβίκα (το γένος Κούρντικ). Μέχρι το 1945 διέμενε στο Βίλνιους, όπου αποφοίτησε από το γυμνάσιο και πέρασε τα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν μέλος του Πολωνικού Συλλόγου Προσκοπισμού και Καθοδήγησης (πολωνικά: Związek Harcerstwa Polskiego , ZHP), ο οποίος ήταν συνδεδεμένος με τον Πολωνικό Εσωτερικό Στρατό και εργαζόταν ως αξιωματικός σύνδεσμος. Μετά τον πόλεμο, αυτή και η οικογένειά της μετακόμισαν στο Μπίντγκοστς ως αποτέλεσμα των μεταπολεμικών μετακινήσεων πληθυσμού.
Το 1945, πέρασε τις απολυτήριες εξετάσεις στο Τόρουν. Σπούδασε πολωνικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Λοτζ. Από το 1946, παρακολούθησε ένα μάθημα λογοτεχνικής κριτικής που διεύθυνε ο Στέφαν Ζουουκιέφσκι του εβδομαδιαίου περιοδικού Kuźnica. Το 1947 άρχισε να δημοσιεύει δικά της άρθρα και κριτικές και εντάχθηκε στην Ακαδημαϊκή Ένωση Νέων Αγωνιστών «Ζωή». Το 1948 έγινε μέλος του συντακτικού προσωπικού του εβδομαδιαίου Wieś («Εξοχή»). Το 1948, εργάστηκε στο Ινστιτούτο Λογοτεχνικής Έρευνας της Πολωνικής Ακαδημίας Επιστημών, όπου εργάστηκε μέχρι τη συνταξιοδότησή της το 1996.
Μεταξύ των ετών 1948 και 1978 ήταν ενεργό μέλος του Ενιαίου Εργατικού Κόμματος Πολωνίας.
Το 1951 απέκτησε μεταπτυχιακό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας. Το 1957 άρχισε να εργάζεται στην Ανώτερη Παιδαγωγική Σχολή στο Γκντανσκ (WSP). Το 1968 διορίστηκε επικεφαλής του Τμήματος Ιστορίας Λογοτεχνίας του 19ου αιώνα. Μετά τα γεγονότα του Μαρτίου 1968, απολύθηκε από τη θέση της στο WSP, καθώς οι κομμουνιστικές αρχές ανησυχούσαν για την αυξανόμενη επιρροή της στους φοιτητές του πανεπιστημίου. Οι διαλέξεις της έδωσαν έμφαση στις επαναστατικές και ελευθεριακές πτυχές του ρομαντισμού που δεν τηρούσαν την επίσημη και γενικά αποδεκτή ερμηνεία του λογοτεχνικού κανόνα και ενθάρρυναν τους μαθητές της να υιοθετήσουν μια τολμηρή, προκλητική και πρωτότυπη οπτική της πολωνικής λογοτεχνίας. Μετά την ίδρυση του Πανεπιστημίου του Γκντανσκ, άρχισε να εργάζεται στη Σχολή Πολωνικής Φιλολογίας.
Το 1970, η Γιάνιον εντάχθηκε σε μυστικές εταιρείες που στόχευαν κατά του κομμουνισμού στην Πολωνία. Ήταν μία από τους ιδρυτές μιας ανεξάρτητης Εταιρείας Μαθημάτων Σπουδών. Το 1973 έλαβε τον τίτλο της καθηγήτριας ανθρωπιστικών επιστημών. Το 1979 έγινε μέλος της Ένωσης Πολωνών Συγγραφέων (Związek Literatów Polskich).
Έγινε πιο επικριτική για τις επιβεβλημένες απόψεις και αξίες σε σχέση με την πολωνική λογοτεχνία, τόσο την κλασική όσο και τη σύγχρονη, και τις πολωνικές απόψεις για τον πόλεμο, τους στρατιώτες, τον ηρωισμό, τις στρατιωτικές εξεγέρσεις και τα μαρτύρια. Το 1976 δημοσίευσε μια μελέτη για τον πόλεμο και τη μορφή, συζητώντας την πρόσφατα δημοσιευμένη Ιδιωτική Εφημερίδα της Εξέγερσης της Βαρσοβίας του ποιητή Μίρον Μπιαουοσέφσκι. Επειδή περιέγραψε το περιοδικό ως ένα έργο που απεικονίζει τον πόλεμο και την εξέγερση από μια εμφύλια, μη μυθολογική, μη ηρωική οπτική, επικρίθηκε ευρέως. Κατηγορήθηκε, όπως ο Μίρον Μπιαουοσέφσκι, για ντροπή των πολωνικών αξιών. Οι ανεξάρτητες απόψεις της, που κέρδισαν το σεβασμό μεταξύ των φοιτητών και των ακαδημαϊκών μελών, καθώς και οι διασυνδέσεις της με την αντιπολίτευση, την έκαναν να γίνει πιθανός εχθρός του κράτους.
Όταν ξεκίνησε το κίνημα της Αλληλεγγύης, η Γιάνιον υπέγραψε την επιστολή που εξέδωσαν 64 διανοούμενοι που υποστήριζαν τις απεργίες, καλώντας ωστόσο για ενέργειες που δεν θα συνέβαλαν σε αιματοχυσία. Το 1981 έκανε μια εμφάνιση στο Συνέδριο του Πολωνικού Πολιτισμού, το οποίο διεκόπη με την εισαγωγή του στρατιωτικού νόμου στην Πολωνία. Ζήτησε να μετατραπεί σε πνευματική προσπάθεια το τεράστιο εθνικό κίνημα, το οποίο μέχρι τότε βασιζόταν κυρίως στο πάθος.
Στη δεκαετία του 1990, εντάχθηκε στην Εταιρεία για τον Ανθρωπισμό και την Ανεξάρτητη Ηθική (Stowarzyszenia na Rzecz Humanizmu i Etyki Niezależnej). Το 1989 έγινε μέλος της Ένωσης Πολωνών Συγγραφέων και το 1991 της Πολωνικής Λέσχης PEN. Το 1994, της απονεμήθηκε τιμητικό πτυχίο από το Πανεπιστήμιο του Γκντανσκ. Μεταξύ 1997 και 2004 υπηρέτησε στην κριτική επιτροπή του Βραβείου Νίκε, του κορυφαίου λογοτεχνικού βραβείου της Πολωνίας, και από το 2000 έως το 2004 εργάστηκε ως πρόεδρος της κριτικής επιτροπής. Από το 1992 έως το 2010, συνέχισε να δίνει ανοιχτές διαλέξεις στο Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας και Φιλοσοφίας της Πολωνικής Ακαδημίας Επιστημών.
Πέθανε στις 23 Αυγούστου 2020 στη Βαρσοβία, σε ηλικία 93 ετών.
Παράξενη Σλαβοκρατία
Στο βιβλίο Niesamowita Słowiańszczyzna («Παράξενη Σλαβοκρατία»), η Γιάνιον ανέπτυξε την έννοια του Οριενταλισμού του Έντουαρντ Σαΐντ για να αποδείξει ότι κατά τον Μεσαίωνα οι Δυτικοί Σλάβοι υπέστησαν αποικισμό από τον Ρωμαιοκαθολικισμό. Σύμφωνα με την Γιάνιον, οι Πολωνοί που εισήλθαν στο βασίλειο της λατινικής επιρροής τους αποκόμισαν από την ειδωλολατρική παράδοση και έχουν γίνει γι΄ αυτούς πηγή τραύματος, το οποίο συνεχίζει να επηρεάζει την παρούσα συλλογική τους ταυτότητα. Αυτή η ερμηνεία αμφισβητήθηκε από τον Ντάριους Σκουρτσέφσκι ως εσφαλμένη εφαρμογή της μετααποικιακής θεωρίας και μια παρερμηνεία του ρόλου του Χριστιανισμού στα πολωνικά εδάφη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου